(Τρ. 28/10/14 - 18:35)
Του ΓΙΑΝΝΗ ΦΩΤΙΑΔΗ*
Το κύμα των κινημάτων εξέγερσης που ξεκίνησε το 2011 από τις αραβικές χώρες, με τη λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη», και κατέληξε στις μητροπόλεις της Δύσης σε Ευρώπη και ΗΠΑ, είχε συστατικό του στοιχείο το αίτημα μιας ριζικά καλύτερης, από την υπάρχουσα, δημοκρατίας. Ήταν δε συστατικό στοιχείο η ριζικά διαφορετική, από την υπάρχουσα, δημοκρατία, με δύο τρόπους:
Αφενός μεν γιατί όλα αυτά τα κινήματα εξέγερσης αναπτύχθηκαν με οριζόντιες δομές αποφεύγοντας συνειδητά και συστηματικά τις κάθετες και ιεραρχικές. [1]
Αφετέρου δε, προς το εξωτερικό τους, ως προς τις διεκδικήσεις τους δηλαδή από τους πολιτικούς θεσμούς, απαίτησαν αυτό που στην Ευρώπη κωδικοποιήθηκε σαν το αίτημα για μια Πραγματική Δημοκρατία. Για μια δημοκρατία δηλαδή πολύ διαφορετική από αυτή που επικρατεί αυτή τη στιγμή που, επομένως και κατ' αντιδιαστολή, θεωρείται ψευδής ή κατ' όνομα μόνο δημοκρατία.
Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ: Η ΣΤΕΡΕΩΣΗ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟΥ ΑΤΟΜΟΥ – ΠΟΛΙΤΗ
Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι το αφήγημα αυτό της Πραγματικής Δημοκρατίας, όπως άρχισε να αναπτύσσεται μέσα από το κύμα των εξεγέρσεων, είχε και έχει ακόμη πολλά κενά. Οι εξεγέρσεις αποτύπωσαν μεν σαν ιστορική ανάγκη το αίτημα για μια ριζικά διαφορετική δημοκρατία, αλλά δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν συνεκτική αφήγηση αιτημάτων καθώς και διεκδίκησης. Επομένως, στο αφήγημα αυτό έχει γραφτεί μόνο η αρχή. Ποια όμως φαίνεται ότι είναι η βαθειά ουσία αυτού του αφηγήματος που κατά πάσα πιθανότητα μέλλει να αναπτυχθεί στη συνέχεια; Η γνώμη μου είναι ότι η ουσία αυτού του νέου αφηγήματος είναι η διεκδίκηση της αξίας του μεμονωμένου ατόμου σαν, εδώ, του μεμονωμένου πολίτη. Ότι δηλαδή το μεμονωμένο άτομο, σαν πολίτης, γίνεται το μέτρο των πάντων και ότι επομένως όλες οι πολιτικές θεσμίσεις πρέπει να στραφούν γύρω από αυτή τη νέα αξία. Οτιδήποτε απαιτεί να υπερβαίνει την ισχύ του μεμονωμένου πολίτη πρέπει να περιορίζεται αποτελεσματικά ή και να εξοστρακίζεται. Από αυτή τη νέα νοοτροπία, νομίζω, προέκυψε η μεγάλη επιμονή με τις οριζόντιες δομές στο εσωτερικό των κινημάτων.
Στη συνέχεια θα επικεντρωθώ σε ένα κεντρικό, κατά τη γνώμη μου, σημείο, αυτού που θα μπορούσε να ξεδιπλωθεί σαν αφήγημα μιας Πραγματικής Δημοκρατίας: Τον περιορισμό της ισχύος των μεγάλων επιχειρήσεων.
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ [2] ΙΣΧΥΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
Στις αραβικές χώρες το αίτημα για μια Πραγματική Δημοκρατία είχε να κατευθυνθεί καταρχήν εναντίον ακραία δικτατορικών πολιτικών ελίτ. Στις χώρες της Δύσης, όμως, το αίτημα για μια Πραγματική Δημοκρατία αντιμετώπισε σαν σημαντικό εμπόδιο την ισχύ των μεγάλων επιχειρήσεων. Το σύνθημα "We are the 99%", των Αμερικανών του κινήματος Occupy Wall Street, όσο και η ίδια η ονομασία του κινήματος, αυτό υποδεικνύουν. Η κυριαρχία των λόμπι των μεγάλων επιχειρήσεων τόσο στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ όσο και της Ευρώπης, με επικεφαλής το τραπεζικό λόμπι, είναι απλώς η ορατή κορυφή του παγόβουνου. Τα κινήματα εξέγερσης υπέδειξαν μεν το πρόβλημα, αλλά δεν οργάνωσαν λύσεις μέσα σε μια συγκροτημένη αφήγηση Πραγματικής Δημοκρατίας.
Όσοι επομένως υποστηρίξαμε αυτά τα κινήματα πρέπει να σκεφθούμε δημιουργικά για τέτοιες λύσεις. Μια σημαντική παρατήρηση που πρέπει να γίνει είναι η εξής:
Η ισχύς των μεγάλων επιχειρήσεων δεν μπορεί να περιορισθεί πραγματικά και σε μακροχρόνια βάση. Ότι ρυθμίσεις και να γίνουν για τον περιορισμό αυτής της ισχύος οι μεγάλες επιχειρήσεις θα επιδεικνύουν πάντα μεγάλη εφευρετικότητα για να τις ξεπερνούν (π.χ. με την βοήθεια μεγάλων και εξειδικευμένων δικηγορικών γραφείων που έχουν την άνεση να πληρώσουν) ή και για να δημιουργούν πολιτική ανοχή στις παραβιάσεις (π.χ. μέσω πολιτικής διαφθοράς), με απώτερο στόχο, να ακυρώσουν τους περιορισμούς και μετά να επιβάλλουν ρυθμίσεις που ανοικτά θα ευνοούν την ισχύ τους (οικονομική και πολιτική) και την παραπέρα επέκταση της. Η κοινωνία δηλαδή θα βρίσκεται πάντα, στην καλύτερη περίπτωση, ασθμαίνουσα να κυνηγά από πίσω τις μεγάλες επιχειρήσεις και ανήμπορη να προλάβει το κόστος που αυτές με τις πραχτικές τους θα δημιουργούν. Όλα αυτά φάνηκαν πολύ καθαρά στην μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2008 και στην εφιαλτική συνέχεια.
Επομένως, ποια μπορεί να είναι η λύση στο πρόβλημα που συνιστά η ύπαρξη των μεγάλων επιχειρήσεων;
Ο ΕΞΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΕΚΠΛΗΞΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 106, ΤΟΥ, ΣΕ ΙΣΧΥ, ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
Στην δημοκρατική αρχαία Αθήνα είναι γνωστό ότι επικρατούσε το μέτρο του εξοστρακισμού εναντίον αυτών που συγκέντρωναν υπερβολικά μεγάλη πολιτική ισχύ και ως εκ τούτου αποτελούσαν απειλή για το δημοκρατικό πολίτευμα. Το σε ισχύ ελληνικό Σύνταγμα προβλέπει ένα παρόμοιο μέτρο με το άρθρο 106 [3]:
Άρθρο 106, παρ. 2: Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας
Άρθρο 106, παρ. 3: Με την επιφύλαξη της προστασίας που παρέχεται από το άρθρο 107 ως προς την επανεξαγωγή κεφαλαίων εξωτερικού, μπορεί να ρυθμίζονται με νόμο τα σχετικά με την εξαγορά επιχειρήσεων ή την αναγκαστική συμμετοχή σ' αυτές του Κράτους ή άλλων δημόσιων φορέων, εφόσον οι επιχειρήσεις αυτές έχουν χαρακτήρα μονοπωλίου ή ζωτική σημασία για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο.
Ή έκπληξη εδώ δεν προέρχεται από την συνηθισμένη πρόνοια για κρατικά μέτρα (προβλέπεται καθαρά το μέτρο της κρατικοποίησης) σε περίπτωση που οι οικονομικές συνθήκες το επιβάλλουν («προς βλάβη της εθνικής οικονομίας»), αλλά και στην περίπτωση που θίγονται «η ελευθερία και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια». Και είναι φανερό ότι και τα δύο αυτά, τόσο η ελευθερία όσο και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια θίγονται καίρια από την ισχύ των μεγάλων επιχειρήσεων.
ΕΙΝΑΙ ΛΥΣΗ Η ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ;
Σε αυτό το σημείο γεννιούνται δύο ερωτήματα:
Πρώτον, είναι λύση η κρατικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων; Είναι αυτή η λύση που θα οδηγήσει τα πράγματα, ώστε πράγματι ο μεμονωμένος πολίτης και η φροντίδα για την ισχύ του να είναι το επίκεντρο της δημοκρατίας; Είναι αυτή η λύση που θα οδηγήσει σε αύξηση «της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας», όπως επιζητά, ήδη, το σε ισχύ ελληνικό Σύνταγμα; Η απάντηση, η ανενδοίαστη απάντηση, όπως αυτή προέρχεται από τη μεγάλη ιστορική εμπειρία του εικοστού αιώνα, είναι σαφώς αρνητική. Αν οι μεγάλες επιχειρήσεις αντικατασταθούν από την πελώρια ισχύ του κράτους, η ισχύς του μεμονωμένου πολίτη μηδενίζεται. Αυξανόμενες, η κρατική ελευθερία και η κρατική αξιοπρέπεια, πάντα το κάνουν σε βάρος της ελευθερίας και αξιοπρέπειας του μεμονωμένου πολίτη.
Επομένως;
Θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω μια δημιουργική απάντηση [4] αφού απαντήσω, κατά κάποιο τρόπο συνδυασμένα, και στο δεύτερο ερώτημα:
Δεύτερον, πρέπει να επέμβουμε στην ισχύ όλων των μεγάλων επιχειρήσεων, οποιουδήποτε κλάδου;
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ ΜΜΕ
Καταρχήν στην πολιτική ισχύ των μεγάλων επιχειρήσεων μπορούμε να επέμβουμε με γενικά μέτρα, που για παράδειγμα αφορούν το πολιτικό χρήμα..
Στην συγκεκριμένη όμως κοινωνική και πολιτική συγκυρία που ζούμε, έχει γίνει ευρέως φανερό, στην κοινωνία των πολιτών, ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις στον τομέα των τραπεζών, καθώς και στον τομέα των ΜΜΕ, έχουν συσσωρεύσει εξαιρετικά επιζήμια, για την υπόλοιπη κοινωνία, πολιτική ισχύ (μια έντονα «διαπλεκόμενη», βέβαια ισχύ). Αυτοί οι δύο κατηγορίες μεγάλων επιχειρήσεων βρίσκονται στην αιχμή της επίθεσης των μεγάλων επιχειρήσεων απέναντι σε κάθε προσπάθεια πραγματικής δημοκρατίας και επομένως στην αφαίμαξη της πολιτικής ισχύος του μεμονωμένου πολίτη. Κατά τη άποψη μου έχει δημιουργηθεί μια πλατιά κοινωνική συναίνεση ώστε αυτή η ισχύς να τσακισθεί.
Θα αναφέρω τώρα ένα παράδειγμα που θα αφορά το τσάκισμα της πολιτικής ισχύος των μεγάλων επιχειρήσεων ΜΜΕ και ειδικά των τηλεοπτικών που παράγουν και την περισσότερη ισχύ, ανάμεσα στα ΜΜΕ..
Στις ειδησεογραφικές και γενικότερα ενημερωτικές εκπομπές, όλων των τηλεοπτικών ΜΜΕ, θα μπορούσαν αυτοί που τις δημιουργούν και τις παρουσιάζουν να κληρώνονται μέσα από όλα τα μέλη των δημοσιογραφικών ενώσεων και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, για παράδειγμα ένα χρόνο. Στη συνέχεια αυτοί οι κληρωμένοι δημοσιογράφοι θα έχουν την ευχέρεια να συνεργασθούν και με περιορισμένο κύκλο μη κληρωμένων δημοσιογράφων, δικής τους όμως επιλογής, ώστε το κοινωνικό κεφάλαιο της εμπειρίας να μην χάνεται. Αντίστοιχες πραχτικές θα μπορούσαν να ισχύουν για όλες τις εκπομπές λόγου των τηλεοπτικών ΜΜΕ.
Νομίζω λοιπόν ότι σαν τη παραπάνω πρόταση που αφορά τα ΜΜΕ, μπορούμε αντίστοιχα, παρόμοιες, να βρεθούν σε όλους τους τομείς της δραστηριότητας των επιχειρήσεων που συγκεντρώνεται η αντίστοιχη κοινωνική συναίνεση για βαθιές αλλαγές.
Στο επίκεντρο της παραδειγματικής πρότασης βρίσκεται πάντα αυτό: Η μεγάλη φροντίδα για την ισχύ του μεμονωμένου πολίτη, απέναντι σε κάθε τι που προσπαθεί να την περιορίσει, το ουσιαστικό δηλαδή αίτημα της σύγχρονης ιστορικής απαίτησης για μια Πραγματική Δημοκρατία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Εδώ, νομίζω, μπορεί να γίνει μια διευκρίνιση. Κάποιοι θεωρητικοί του αναρχισμού, ενθαρρυμένοι από την επιμονή στις οριζόντιες δομές, θεώρησαν και ονόμασαν τα κινήματα αυτά σαν «νεο-αναρχικά». Ωστόσο τα κινήματα αυτά με μεγάλη προσοχή και εντελώς συνειδητά, κατά τη γνώμη μου, επέλεξαν να μην ταυτισθούν τόσο με την αριστερά όσο και με τον αναρχικό χώρο. Αφενός με την αριστερά γιατί, στο μεγαλύτερο μέρος της, αυτή δεν έχει πάψει να υποστηρίζει την υπεροχή των κάθετων και ιεραρχικών δομών οργάνωσης, αφετέρου με τον αναρχικό χώρο γιατί ο τελευταίος καθοδηγείται από ένα σύστημα ιδεών, το αναρχικό σύστημα ιδεών, που σημαίνει ότι έτσι δημιουργείται μια μεγάλη οντότητα που τείνει να έχει ασύγκριτα μεγαλύτερη ισχύ από τον μεμονωμένο πολίτη.
[2] Στο παρόν κείμενο εξετάζω το πρόβλημα των μεγάλων επιχειρήσεων από τη σκοπιά, μόνο, της πολιτικής ισχύος τους. Είναι γνωστό όμως ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις δημιουργούν προβλήματα και σε άλλα πεδία. Για παράδειγμα στο καθαρά οικονομικό πεδίο: Ολιγοπώλια, καρτέλ κλπ. Σε αυτή τη περίπτωση μιλάμε για την οικονομική ισχύ των μεγάλων επιχειρήσεων, που βέβαια έχει πάντα και πολιτικές προεκτάσεις διαφοροποιημένης έντασης, ανάλογα με την περίπτωση.
[3] Εξ ου και η μεγάλη λύσσα του ΣΕΒ, στην προσεχή συνταγματική αναθεώρηση να απαλειφθεί το συγκεκριμένο άρθρο.
[4] Θα συμφωνούσα με τον όρο «κοινωνικοποίηση», μόνο που υποστηρίζω εμφατικά ότι πρέπει να δώσουμε ένα πραγματικό και συγκεκριμένο νόημα σε αυτόν τον όρο.
* Ο Γιάννης Φωτιάδης είναι μέλος του Τμήματος Οικονομικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ.
Τρίτη 28 Οκτωβρίου 2014
http://www.iskra.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=18273:fotiadis-dimokratia&catid=42:ergasiakes-sxeseis&Itemid=168
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου