Τί είναι τρέλα; Του Φώτη Καγγελάρη

 Είναι δύσκολο να ειπωθεί γιατί η Τρέλα και ο θάνατος εκφράζουν τις ακραίες αλλά ταυτόχρονα «ανθρώπινες, πολύ ανθρώπινες» μορφές ετερότητας της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα ίδια τα πάσχοντα άτομα συχνά δυσκολεύονται να εκφράσουν αυτό που τους συμβαίνει.

Οι λέξεις, λοιπόν, είναι δύσκολο να αποδώσουν το βίωμα μιας κατάστασης που υπερβαίνει την δυνατότητα της έκφρασής μας.

Ωστόσο, μπορούμε να επιχειρήσουμε να το προσεγγίσουμε.

Συνώνυμο της Τρέλας είναι η Ψύχωση. Αλλά, όχι με την κοινή έννοια της εμμονής, του ‘κολλήματος’, του φανατισμού ή της ‘πόρωσης’ αν και μπορεί ένα ‘κόλλημα’ να είναι ένα  ψυχωτικό σημείο.

Κατ’ αρχήν, ας παραμερίσουμε τα στερεότυπα ότι η Τρέλα είναι ωραία, ότι η Τρέλα είναι επαναστατική, ότι η Τρέλα είναι μαγκιά, ότι ο τρελός προσποιείται, κ.λπ.

Επίσης, ας παραμερίσουμε την δαιμονοποίησή της αλλά και την αυτόκλητη υπεράσπισή της ως δήθεν μη διαφορετικής κατάστασης από εκείνης των υπόλοιπων ατόμων.

Ας παραμερίσουμε ακόμη, το θρησκευτικό ή μαγικό νόημα που μπορεί να της αποδίδεται, την πολιτική εμπάθεια ή τον προσεταιρισμό της, τις ιστορικές και κοινωνικές θεωρήσεις διαχρονικά και συγχρονικά, δηλαδή το νόημα που αποδίδει μια κοινωνική ομάδα σ’ αυτό που συμβαίνει εντός της.

Ας παραμερίσουμε επίσης, εκείνες τις ανεκδιήγητες απόψεις που πάνε βάσει κοινωνικών στερεοτύπων να ορίσουν το φυσιολογικό και μη φυσιολογικό στη ζωή μας, το λογικό και το παράλογο, το πολιτικά ορθό και το απορριπτέο όταν δεν συνάδει με  τη σκέψη εκείνου που κρίνει.

Κυρίως, όμως, ας παραμερίσουμε αν θέλουμε κάτι να καταλάβουμε, τις δικές μας φαντασιώσεις για τον επικίνδυνο τρελό, τις Χολυγουντιανές αναφορές για τον τρομακτικό ψυχοπαθή, το για ‘πέταμα’ άτομο, το κρυφό ή φανερό γέλιο της υπεροχής μας ως λογικών, την συμπονετική κατανόησή μας που είναι ταυτόχρονα απόρριψη.
                                        
Μια απόπειρα προσέγγισης:

Η Τρέλα είναι μια ψυχική κατάσταση που θίγει σε βάθος το σύνολο της προσωπικότητας και του συναισθηματικού κόσμου, ολόκληρη την παρουσία και την ύπαρξη του ατόμου στον κόσμο. Το άτομο  δεν έχει επίγνωση της κατάστασης  του (σε αντίθεση με τη Νεύρωση όπου το άτομο έχει επίγνωση του προβλήματος του παρότι δεν μπορεί να το αντιμετωπίσει) οι δε νοητικές λειτουργίες του παραμένουν ανέπαφες.

Κύριο χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η αποκοπή από την κοινή πραγματικότητα και η επινόηση μιας νέας (παραλήρημα) ή η ερμηνεία της κοινής πραγματικότητας μ’ έναν τρόπο εξωλογικό, απόπειρες που αποσκοπούν στην επούλωση της απώλειας της πραγματικότητας.

Η απώλεια της πραγματικότητας (πραγματικότητα = ο κόσμος των νοημάτων, των εννοιών, των σημασιών, του σημαίνοντος, ο τρόπος που ο άνθρωπος τοποθετείται μέσα στον κόσμο του) συνοδεύεται από τρόμο, πανικό, αγωνία, ενοχή και απέραντο πόνο – δυνατότερο από εκείνο των καρκινοπαθών στο τελευταίο στάδιο-  αίσθημα της απώλειας του εαυτού,  κατάρρευσης του κόσμου,  δευτέρας παρουσίας, σεισμού, κ.λπ.

Η παραληρητική οργάνωση είναι φτιαγμένη από μια απόπειρα ανασύστασης της πραγματικότητας – δηλαδή μιας νέας σημασίας της πραγματικότητας έστω και τρελής- ενώ ταυτόχρονα διακατέχεται από μια βαθιά ευχαρίστηση γι’ αυτό που συμβαίνει, μια τέτοια ευχαρίστηση που αφ’ ενός  κάνει το άτομο να δέχεται τα δεινά που του συμβαίνουν και αφ’ ετέρου καθιστά δύσκολη την θεραπευτική προσέγγιση αφού το άτομο αρνείται να αφήσει την κατάστασή του την οποία επιπλέον θεωρεί ως πραγματική αφού  την ζει.

Η κατάσταση αυτή συνοδεύεται συχνά από ακουστικές και οπτικές ψευδαισθήσεις ή άλλου τύπου αισθητηριακές διαταραχές, ανακαλύψεις σκοπού της ζωής  ή νοημάτων με θέματα θρησκευτικά, μεγαλείου, καταδίωξης, κ.λπ.

Ας σημειώσουμε ότι ο τρελός στο παραλήρημά του αναφέρεται στο τι του κάνει ο Άλλος, κατέχεται από τον Άλλον, είναι έρμαιο της απόλαυσης του Άλλου ή αναφέρεται στο τι συμβαίνει στο σώμα του το οποίο βιώνει ως αποδιοργανωμένο, κομματιασμένο, ανοίκειο, φλεγόμενο πράγμα που συχνά φαίνεται μέσα στις ζωγραφιές τους.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι κύριοι άξονες που συγκροτούν την τρέλα είναι το νόημα της σχέσης με τον Άλλον και το σώμα, ότι δηλαδή αφορά και τον καθένα μας αλλά στη βάση μιας αλλοίωσης της σχέσης αυτής.

Η Τρέλα δεν είναι μόνο αυτά. Αλλά, σίγουρα είναι αυτά.

Εκείνο που οφείλουμε να κατανοήσουμε είναι ότι η Τρέλα είναι μια βαθιά και αποκλειστικά ανθρώπινη κατάσταση, μια σπαρακτική υπαρξιακή εμπειρία, ένα βίωμα που αναδύεται από τον πιο βαθύ πυρήνα του ψυχισμού του καθενός κάτω από ορισμένες συνθήκες και προϋποθέσεις, μια απελπισμένη προσφυγή σε νόημα.

Κλείνω με τα λόγια του Ζ. Λακάν: «Η ανθρώπινη ύπαρξη όχι μόνο δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την τρέλα αλλά δεν θα ήταν καν ανθρώπινη ύπαρξη αν δεν είχε μέσα της την τρέλα σαν ορόσημο της ίδιας της της ελευθερίας.»
Φώτης Καγγελάρης

*Τη Δευτέρα 6 Οκτωβρίου 2014, η Εταιρεία Μελέτης Πολιτισμικής Ετερότητας (Ε.Μ.Π.Ε.) και ο Δήμος της Αθήνας (Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α.) οργανώνουν την Εκδήλωση "Τέχνη και Τρέλα"

Προβληματισμός

Η «Τέχνη και η Τρέλα» διαφορετικές αλλά ενδεχομένως παράλληλες και συνυπάρχουσες καταστάσεις αναβλύζουν από τον χώρο του ασυνειδήτου ως αναφομοίωτες από την σημαίνουσα τάξη διεργασίες, ως μαρτυρίες από τον χώρο του Χεγκελιανού πράγματος, του Λακανικού πραγματικού, του Χαϊντεγκεριανού άρρητου.

Καθυποτάσσουν και υποχρεώνουν το Σημαίνον σε εκφράσεις και μορφώματα σημασίας τα οποία έρχονται σε ρήξη με τους τρέχοντες κώδικες σημασίας και αισθητικής, σε ρήξη και με την εξωτερική κοινή πραγματικότητα, σε ρήξη, αλίμονο, όσον αφορά την τρέλα και με την εσωτερική.

Η «Τέχνη και η Τρέλα» ανεξάρτητα της ενδεχόμενης συγκατοίκησής τους αποδίδουν την Ετερότητα ως τόπο καταγωγής της ανθρώπινης ύπαρξης, τη διαφορετικότητα ως το σημείο εκκίνησης για τη δομή της κοινής ‘φυσιολογικότητας’.

Αυτό, όμως, το γεγονός της Ετερότητας θέτει και το πρόβλημα της προσέγγισης: πώς από τη θέση του ο ‘φυσιολογικός’ μπορεί να μιλήσει για τον κόσμο του τρελού; Πώς ο τρελός απ’ τη δική του θέση μπορεί να κάνει χρήση της γλώσσας του ‘φυσιολογικού’ (λόγος, σιωπή, σώμα) για ν’ αποδώσει το βίωμά του;

Μήπως η Τέχνη, αφ’ ενός ως έκφραση ενάντια στην κοινοτοπία και τη σύμβαση και αφ’ ετέρου έχοντας συγκατοικήσει κατά περιόδους με την Τρέλα είναι σε θέση να μας πει κάτι και για την Τρέλα και για τον ίδιο της τον εαυτό; Πού τέμνονται; Υπάρχουν ομόκεντροι κύκλοι; Πού αίρεται το «και»;

Και ακόμα: τα δύο αυτά φαινόμενα μπορούν να μας μιλήσουν για τη σύμβαση και τη ρήξη στο σήμερα;
Ας αφήσουμε την Τέχνη ως οδηγό να μας ξεναγήσει και στη χώρα της τρέλας και στη χώρα της ‘φυσιολογικότητας’ μέσω των τοπίων της δικής της χώρας. 
Φώτης Καγγελάρης

"Τέχνη και Τρέλα"

 http://tvxs.gr/news/ekdiloseis/ti-einai-trela-toy-foti-kaggelari