Η ωμότητα του Francis Bacon (εικόνες)

11:42 | 28 Απρ. 2014

Σαν σήμερα, το 1992, έφυγε από τη ζωή ο ζωγράφος Francis Bacon. Απεικόνισε την ανθρώπινη μορφή δίνοντάς της ωμές και για ορισμένους αποκρουστικές διαστάσεις. Το ότι είμαστε από κρέας μας κάνει εν δυνάμει σφαχτάρια, έλεγε. Έμεινε γνωστός για την απόλυτη αποδόμηση της μορφής του Πάπα, ιδιαίτερα του Πάπα Ινοκέντιου Χ. Χαρακτήριζε τον ευατό του ρεαλιστή.Της Κατρίν Αλαμάνου

Γεννήθηκε στην Ιρλανδία και στα 16 του μετακόμισε στο Λονδίνο.

Ο Francis Bacon ήταν αυτοδίδακτος στη ζωγραφίκή. Για χάρη της σταμάτησε την εργασία του ως σχεδιαστής εσωτερικών χώρων. Μέχρι το 1945 έκανε σπάνια εκθέσεις. Μόνο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τα έργα του άρχισαν να γίνονται γνωστά έξω από τον φιλικό του κύκλο.

Βασικό στοιχείο στο ύφος του είναι η Αφαίρεση(Abstraction-Αφηρημένη Τέχνη). Μετά την κτηνωδία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η πίστη στον άνθρωπο ως πηγή καλοσύνης έχει πλέον χαθεί. Η απογοήτευση αυτή, «αφαιρεί» από την απεικόνισή του την τελειότητα, καθώς ήταν πλέον δύσκολο να αποτυπωθεί το ανθρώπινο πρόσωπο, αθώο ή απλώς όμορφο.[1]

*Πατήστε πάνω στις εικόνες για καλύτερη ανάλυση

Painting, 1946

^{Painting 1946}

Ανήκει στην ομάδα έργων του Bacon με θέμα τη  Σταύρωση. Το έργο «Figure Study II» οδήγησε, πιθανώς, στο «Painting, 1946». Πριν φτάσει στην τελική μορφή του, το έργο πέρασε από πολλές φάσεις και  παραλλαγές. Αρχικά είχε ως φόντο ένα τοπίο ενώ στο προσκήνιο φαινόταν ένας χιμπατζής και δίπλα του ένα μεγάλο πουλί πεσμένο σε έναν αγρό. Όπως είπε ο ίδιος ο Bacon στονDavid Sylvester, οι γραμμές που ζωγράφιζε έμοιαζαν ξαφνικά να απαιτούν κάτι άλλο, εντελώς διαφορετικό απ’ αυτό που είχε ζωγραφίσει μέχρι τότε. Η έννοια του τυχαίου, πίστευε, είχε εξαιρετική σημασία στην τέχνη του.[2]

^{Figure Study II}

Το σκηνικό είναι ένα παλιό κρεοπωλείο με κεραμικές γιρλάντες στους τοίχους. Πίσω προβάλει ένα πτώμα βοδιού, παρόμοιου με εκείνο στο έργο του Rembrandt «Slaughtered Ox».
Μπροστά από το πτώμα και κάτω από μια σκούρα ομπρέλα, στέκεται ένας άντρας (αρκετοί τον ταυτίζουν με πολιτικό). Αριστερά και δεξιά, πάνω στην σωληνοειδή κατασκευή που μοιάζει με πι, τοποθετούνται δύο κομμάτια κρέατος, εκεί που θα βρίσκονταν κανονικά ανθρώπινες φιγούρες σε μια ‘κανονική’ σταύρωση.[3]

^{Rebrandt, Slaughtered Ox}

Όσον αφορά την κεντρική φιγούρα, οι περισσότεροι κριτικοί την ταυτίζουν με την ‘persona’ κάποιου δικτάτορα. Σε άλλους θυμίζει φωτογραφίες του Μουσολίνι σε φωτογραφίες εφημερίδων της εποχής ενώ άλλοι τον ταυτίζουν με τον Χίτλερ παρατηρώντας ότι οι γιρλάντες στους τοίχους θυμίζουν το μπαλκόνι απ’ όπου μίλησε το 1938 στη Βιέννη.[4] Συνδέουν, δηλαδή, την μορφή του δικτάτορα με μια τελετουργική θυσία ζώου-ανθρώπου την οποία αυτός κατευθύνει και πιστεύουν, έτσι, ότι το έργο συνδέεται αναπόφευκτα με τα ιστορικά γεγονότα του B' Π. Πολέμου.

Ο David Sylvester, σε μία συνέντευξη του στον Bacon, παρατήρησε ότι η σύνδεση του κρέατος με τη Σταύρωση γίνεται με δύο τρόπους, με την παρουσία του κρέατος μπροστά και με την μετατροπή της θυσιασμένης φιγούρας σ’ ένα κρεμασμένο σφαχτάρι. Σ’ αυτό ο Bacon προσέθεσε πως το γεγονός ότι είμαστε από κρέας, μας κάνει εν δυνάμει σφαχτάρια. Όποτε έμπαινε σε κρεοπωλεία τον εξέπληττε το γεγονός ότι δεν είναι αυτός στη θέση ενός απ’ αυτά τα σφαγμένα ζώα.[5]

Pope I, 1951 & Study after Velasquez’s Portrait of Pope Innocent X, 1953

Στις αρχές της του 1950, σε μια περίοδο έντονης προσωπικής αναστάτωσης, τα έργα του Bacon παρουσιάζουν μια νέα διάσταση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν τον ζωγραφικό χώρο. Πέρασε στην απεικόνιση ολόκληρων εξελιγμένων ζωνών, οι οποίες έδιναν την εντύπωση της συγκράτησης των μορφών μέσα στον πλασματικό χώρο. Έδωσε έμφαση στην απομάκρυνση των ζωνών απ’ το χώρο, μ’ ένα τρόπο, τον οποίο ο Gilles Deleuze περιέγραψε ως μια προσπάθεια να απομακρυνθεί ο θεατής απ’ το περιεχόμενο του πίνακα.

^{Pope Innocent X, Velasquez}

Σ’ αυτή την κατηγορία έργων εντάσσονται οι πίνακες  «Pope I, 1951» και «Study after Velasquez’ s Portrait of Pope Innocent X, 1953». Εντάσσονται, όμως, και στη γενικότερη θεματική του Bacon, που αφορά τους Πάπες. Ο Bacon ζωγράφισε συνολικά σαράντα πέντε έργα με θέμα τον Πάπα Ιννοκεντίο Χ. Τα έργα αυτά στηρίζονται στον γνωστό πίνακα του Velasquez “Pope Innocent X”.

^{Study after Velasquez's Portrait of Pope Innocent X, 1953}

Στο «Study after Velasquez’ s Portrait of Pope Innocent X, 1953» κυριαρχεί ένα κλίμα τρόμου. Η προσοχή έχει στραφεί στο ανοιχτό στόμα του Πάπα. Αυτή η εστίαση μπορεί να αποκαλύπτει μια ένταση ανάμεσα στον εσωτερικό χώρο (φυσικό και ψυχικό) της φιγούρας και των επιπέδων του χώρου, στα οποία τοποθετείται. ΟGilles Deleuze παρατηρεί ότι η σκηνή μοιάζει σαν ολόκληρο το σώμα να προσπαθεί να αποδράσει απ’ το στόμα. Ο George Bataille δίνει μιαν άλλη ερμηνεία στο ανοιχτό στόμα, βασισμένος στην άποψη του Sigmund Freud, ότι το στόμα αποτελεί πρωταρχικό σεξουαλικό μέρος του σώματος[6].

^{Pope I, 1951}

Στο «Pope I, 1951» η μορφή του Πάπα εδώ είναι λιγότερο φορτισμένη. Είναι περισσότερο ψυχρός και απειλητικός παρά τρομακτικός. Η θολωτή κατασκευή δίνει την εντύπωση της άποψης από πάνω, η οποία προήλθε από φωτογραφία του Πάπα Pius XII, που είχε ο Bacon στο ατελιέ του.

Τα γυαλιά της φιγούρας, που έχουν χρησιμοποιηθεί και σε άλλα έργα του, είναι παρόμοια με αυτά μιας σκηνής της κινηματογραφικής ταινίας «Θωρηκτό Ποτέμκιν». Ο Bacon είχε εμμονή με τους μεγάλους άνδρες με απάνθρωπη συμπεριφορά.

Man in Blue IV, 1954

Το 1954 ο Bacon ξεκίνησε μία σειρά έργων αρκετά διαφορετικών από εκείνα που είχε ως τότε φιλοτεχνήσει. Ομαδοποιημένα κάτω απ’ τον τίτλο «Man in Blue» αυτά τα επτά έργα χαρακτηρίζονται από ένα βαθύ μπλε-μαύρο φόντο, που εκτείνεται δεξιά και αριστερά των πινάκων. Πάνω σε αυτό το φόντο τοποθετείται ένας άντρας, ντυμένος με ένα σκούρο κοστούμι, κολάρο και γραβάτα. Ο χώρος γύρω από την φιγούρα αποτελείται από ένα απλά σχεδιασμένο πλαίσιο με κάθετες ραβδώσεις, που υποδηλώνουν τους τείχους. Ανάμεσα στην αντρική φιγούρα και στον θεατή βρίσκεται ένα είδος τραπεζιού ή πάγκου. Με την πρώτη ματιά στα έργα, φαίνεται ότι έχει χρησιμοποιηθεί άσπρο και μαύρο χρώμα. Τα χρώματα όμως που χρησιμοποιήθηκαν είναι περισσότερα ενώ τα πρόσωπα αυτών των έργων έχουν ζωγραφιστεί με ανάμειξη κόκκινου και άσπρου, για να δοθούν οι τόνοι της ανθρώπινης σάρκας.

Ο άντρας, που απεικονίζεται στο έργο αλλά και σε όλα τα «Μan in Blue», θεωρείται από πολλούς αναλυτές, ότι πρόκειται για ένα πολιτικό ή άλλο σημαντικό πρόσωπο. Παρουσιάζεται εύθραυστος και απομονωμένος. Ο ίδιος ο Bacon είπε ότι εμπνεύστηκε τους πίνακες αυτούς από έναν άντρα, που γνώρισε σε ένα ξενοδοχείο στο Henley, όπου έμεινε. Δήλωσε, επίσης, στον David Sylvester ότι αυτή η σειρά έργων έχει ως θέμα τα όνειρα και τη ζωή στις κρεβατοκάμαρες ξενοδοχείων. Ο Bacon, μεταξύ άλλων, είπε ακόμα σε συνέντευξή του στον Sylvester ότι τα έργα αυτά έχουν έντονο το στοιχείο της κλειστοφοβίας και της αγωνίας.

Ο Sylvester συνδυάζοντας το γεγονός αυτό με την σχέση του Bacon με τον Peter Lacy, ο οποίος ήταν συνεχώς σε κατάσταση αγωνίας, νευρωτικός και υστερικός, όπως τον χαρακτήριζε, τον ταύτισε με τον άνδρα του πίνακα. Η άποψή του αυτή ενισχύθηκε από φωτογραφίες, που είχε βγάλει ο Bacon και ο Lacy ο ένας τον άλλον πίσω από ένα μεγάλο τραπέζι[7].   

Study for a Portrait, 1953

Το «Study for a Portrait, 1953» έχει πολλά χαρακτηριστικά της σειράς «Man in Blue», αν και το σκηνικό του πίνακα δίνεται με λίγο περισσότερη λεπτομέρεια. Η φιγούρα, με το τετραγωνισμένο σαγόνι, τα κομψά μαλλιά, το μπλε κοστούμι και την μαύρη γραβάτα, δείχνει εντυπωσιακή. Η έκφραση του προσώπου είναι ασαφής όπως και ο λόγος αυτής της επίσημης ενδυμασίας. Είναι ντυμένος για να πάει σε κάποια επικήδεια τελετή ή πρόκειται για κάποιον που ανήκει στο χώρο του οργανωμένου εγκλήματος; Επίσης, δεν μπορούμε με σιγουριά να πούμε αν η έκφραση αυτού του προσώπου είναι έκφραση πόνου ή ηδονής, ειρωνείας ή γέλιου. Η στάση του είναι αμήχανη και αδέξια, το σταυρωμένο πόδι σηκωμένο, με τα χέρια να εξαφανίζονται από κάτω: μια βιαστική ματιά της ανθρώπινης αδυναμίας και αστάθειας.[8]

Ο άντρας είναι κρυμμένος πίσω από μια διάφανη κουρτίνα αντιμετωπίζοντας μας με ένα χαμόγελο, που δεν μπορούμε να πούμε αν είναι χαμόγελο ή ουρλιαχτό. O Gilles Deleuze το χαρακτηρίζει χλευαστικό, ανυπεράσπιστο, αποτρόπαιο, υστερικό. Το πρόσωπο, που ο ίδιος ο Bacon περιγράφει ως νευρωτικό, σχεδόν υστερικό, είναι παγιδευμένο. Η κραυγή του μοιάζει να είναι έμφυτη, χωρίς πραγματική αιτία.[9]
 
Δεκαετία 1960

Στη δεκαετία του 1960 τα έργα του Bacon πέρασαν θεματικά από τους Πάπες και τις Σταυρώσεις σε πορτρέτα κοντινών φίλων του. Έκανε πορτρέτα της IsabelRawnsthorne, της Henrietta Moraes, του LucianFreud και του εραστή του George Dyer. Ο ίδιος δήλωσε, για αυτήν την στροφή του, ότι όταν άρχισε να μεγαλώνει ξεκίνησε να βρίσκει το περιεχόμενο και το θέμα της ζωγραφικής του μέσα στη δική του ζωή.[10] Τα έργα αυτά  ζωγραφίστηκαν μέσα από ένα συνδυασμό της μνήμης του ζωγράφου και φωτογραφιών, οι περισσότερες από τις οποίες τραβήχτηκαν για λογαριασμό του Bacon από τον φίλο του, φωτογράφοJohn Deakin.[11] Η διαφορά με τα έργα της δεκαετίας του 1950 είναι φανερή, πιο χοντρές γραμμές στα πρόσωπα, μεγαλύτερη ποσότητα και ποικιλία χρωμάτων.

Three Studies for a Portrait of George Dyer, 1963 

Το 1963 ο Bacon γνώρισε τον Dyer και έγινε εραστής του. O Dyer ήταν ένας μικροεγκληματίας από το Λονδίνο με εμμονή με την εμφάνισή του. Ως θέμα ο Dyer είχε πολλές πτυχές. Ήταν μια προσωπικότητα που περιέκλειε την φροντίδα, την επιτυχία και την αποτυχία, την ομοφυλοφιλία, την κοινωνικότητα, το έγκλημα, τον αλκοολισμό, τον εθισμό στα ναρκωτικά και τέλος την αυτοκτονία. Γι’ αυτό, πιθανόν, τον λόγο, ο Bacon έκανε τα πιο ακραία πορτρέτα του εμπνευσμένος από τον Dyer. Στα πορτρέτα αυτά, ο Dyer είναι συχνά παραμορφωμένος σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην αναγνωρίζεται.[12]

Αυτό, που προκαλεί εντύπωση και δείχνει, επίσης, την εξαιρετική ικανότητα του Bacon να χειρίζεται την αφαίρεση, είναι το γεγονός ότι, παρά την έντονη αφαίρεση στο πρόσωπο, τα χαρακτηριστικά του μοιάζουν πιο συγκεκριμένα από τα πρόσωπα της δεκαετίας του 1950.

Three Figures in a Room, 1964

Και σε αυτό το τρίπτυχο, εικονίζεται ο εραστής του Bacon,George Dyer. Αριστερά και δεξιά βρίσκεται σε ένα δωμάτιο τουαλέτας. Στο κέντρο ξαπλώνει σε έναν καναπέ, φαινομενικά δυνατός αλλά, στην πραγματικότητα, ανασφαλής, σα να έχει χάσει τη δύναμή του. Στο κεντρικό και δεξί πλαίσιο τοποθετείται αδέξια στο χώρο και με τα πόδια του προσπαθεί να κρύψει το ανδρικό γεννητικό μόριο, σύμβολο  σεξουαλικότητας, προσπαθώντας ίσως να σώσει τη σεμνότητά του. Στο αριστερό πλαίσιο ο Dyer κάθεται πάνω σε μια λεκάνη τουαλέτας. Δίνοντας ο Bacon την εικόνα του από πίσω, εκθέτοντας τον δηλαδή σε μια ιδιωτική στιγμή στα μάτια στων θεατών, τον κάνει πιο ταπεινό και τρωτό. Η παθητική φυσικότητα της κατάστασής του και η έκθεσή του την ώρα της σωματικής αυτής λειτουργίας αποκλείουν κάθε στοιχείο πνευματικότητας. Ο ζωγράφος εστιάζει στο φθαρτό και θνητό της ανθρώπινης ύπαρξης. [13]

Η αίσθηση της απομόνωσης και της μοναξιάς είναι διάχυτη στο έργο. Γνωρίζοντας την εμμονή που είχε ο Dyer με την εμφάνισή του, η εικόνα αυτή έρχεται σε αντίθεση με τον τρόπο που προέβαλε ο ίδιος τον εαυτό του στο κοινωνικό του περιβάλλον. Ίσως η άβολη στάση του σώματος, πέρα από την περιγραφή της ιδιοσυγκρασίας του Dyer, να σχετίζεται και με αυτό, που ο ίδιος ο Bacon είχε δηλώσει, ότι αισθάνεται για την ομοφυλοφιλία του, ότι δηλαδή ήταν μια θλίψη, ένας πόνος που τον είχε μετατρέψει σε απατεώνα. Γι’ αυτή την απάτη ντρεπόταν και όχι για το ομοφυλοφιλικό σεξ.[14]
  
Henrietta Moraes, 1966

Η Henrietta Moraes και η Isabel Rawnsthorne ήταν οι μόνες γυναίκες, που ζωγράφισε ο Bacon. Και οι δύο ήταν φίλες του. Η Henrietta Moraes ήταν γενναία, χαοτική, ηρωική, μαλθακή αλλά και δυναμική. Όταν πέθανε, σκόρπισε το πένθος στους φίλους της, τους οποίους τρομοκρατούσε όσο ζούσε. Αναζητούσε συνεχώς νέες εμπειρίες, διψούσε να ζήσει έντονα, έτοιμη ανά πάσα στιγμή να επιτεθεί και να συγκρουστεί παραβλέποντας φύλο και ηλικία. Για ένα διάστημα, μετά τον χωρισμό της από τον σύζυγό της, Dom Moraes, αφέθηκε στο αλκοόλ και στη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Εργάστηκε για ένα διάστημα ως μοντέλο ζωγράφων. Το 1994 έγραψε ένα βιβλίο για τη ζωή της.[15]
  
Η Moraes φωτογραφήθηκε γυμνή σε ένα κρεβάτι από τον φωτογράφο Deakin κάτω από την καθοδήγηση του Bacon. Στα περισσότερα έργα του Bacon με θέμα την Moraes η ωμή σεξουαλικότητα παίζει κυρίαρχο ρόλο. Η Moraes είναι το μόνο άτομο που εμφανίζεται εντελώς γυμνό στα έργα του. Παρουσιάζεται ταπεινή και εκτεθειμένη μέσα στη γύμνια της, σεξουαλική σαγηνευτική αλλά και επικίνδυνα ακάλυπτη και ανοιχτή. Υπάρχει όμως μια παθητικότητα στην φαινομενική σεξουαλική ανεμελιά της.[16]

Ο Bacon χρησιμοποίησε την Αφαίρεση όχι για να ‘αφαιρέσει’ αλλά για να συγκεκριμενοποιήσει και να αποδώσει τη μη ορατή πραγματικότητα. Από την άποψη αυτή, είχε δίκιο που αποκαλούσε τον εαυτό του ρεαλιστή.

---

^{[1]McKenzie, Janet, «Francis Bacon: Portraits and Heads», studio international, http://www.studio-international.co.uk/painting/bacon.asp.}

^{[2]Sylvester, David, Η ωμότητα των πραγμάτων-Συζητήσεις με τον FrancisBacon, μτφρ. Σπύρος Παντελάκης, Αθήνα, Εκδόσεις Άγρα, 1988, σ. 46.}

^{[3]«Francis Bacon: Painting, 1946», http://francis-bacon.cx/figures/painting46.html.}

^{[4]Gale, Matthew-Stevens, Chris, Francis Bacon, 1η έκδ. London, Tate Publishing, 2008, σ. 92.}

^{[5]Sylvester, David, Η ωμότητα των πραγμάτων-Συζητήσεις με τον FrancisBacon, μτφρ. Σπύρος Παντελάκης, Αθήνα, Εκδόσεις Άγρα, 1988, σ. 46.}

^{[6]Gale, Matthew-Stevens, Chris, Francis Bacon, 1η έκδ., London, Tate Publishing, 2008, σ. 107 και σ. 110.}

^{[7]Στο ίδιο, σ.121-122.}

^{[8]Στο ίδιο, σ. 124.}

^{[9]«Bacon I: to paint the mouth like Monet painted a sunset», blogger, http://awopbopaloobop.blogspot.com/2008/11/bacon-i-to-paint-mouth-like-monet.html.}

^{[10]Arnold, H.C, «The Totality of Fact», hcarnold.com, http://www.hcarnold.com/fact.pdf.}

^{[11]Gale, Matthew-Stevens, Chris, Francis Bacon, 1η έκδ., London, Tate Publishing, 2008, σ. 181.}

^{[12]Arnold, H.C, «The Totality of Fact», hcarnold.com, http://www.hcarnold.com/fact.pdf.}

^{[13]Charlish, Nicky, «Raw meat», culturewars.org, http://www.culturewars.org.uk/index-php/site/article/raw_meat.}

^{[14]Cooper, Emmanuel, «Queer Francis: Life, death and anguish in the work of Francis Bacon», queer-arts.com, http://www.queer-arts.org/bacon/bacon.html.}

^{[15]«Henrietta Moraes», http://www.francis-bacon.cx/themes/henrietta_moraes.html.}

^{[16]Gale, Matthew-Stevens, Chris, Francis Bacon, 1η έκδ., London, Tate Publishing, 2008, σ. 182}

http://tvxs.gr/news/