«ΠΑΡΑΝΟΜΟΠΟΙΗΣΗ» – ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΗ – ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

(Κυρ. 1/12/13 - 11:25)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΚΡΑΤΗΣΗΣΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Της ΟΛΓΑΣ ΛΑΦΑΖΑΝΗ*

Στις 24 Σεπτεμβρίου 2012, 45 μετανάστες ξεκίνησαν απεργία πείνας στην Ξάνθη για τον χρόνο κράτησής τους που είχε ξεπεράσει τους έξι μήνες. Η απεργία πείνας έληξε στις 28 Σεπτεμβρίου με διαβεβαιώσεις των αρχών ότι δεν θα κρατηθούν παραπάνω.

Στις 18 Νοεμβρίου 2012 έγινε εξέγερση στο Κέντρο Κράτησης Κορίνθου, όπου βρίσκονταν φυλακισμένοι 800 μετανάστες, η οποία κατεστάλη από τις δυνάμεις των Μ.Α.Τ. που βρίσκονται μόνιμα πλέον στο κέντρο κράτησης, με απολογισμό 10 τραυματίες και 24 συλληφθέντες.(1)

Στις 23 Νοεμβρίου έγινε εξέγερση στο Κέντρο Κράτησης Κομοτηνής, όπου εκείνη την περίοδο κρατούνταν 550 μετανάστες, η οποία κατεστάλη από τα Μ.Α.Τ. με χρήση δακρυγόνων και πυροβολισμούς στον αέρα.(2) Το απόγευμα της ίδιας μέρας, έξω από το κέντρο κράτησης έγινε μια μικρή συγκέντρωση αλληλεγγύης στους μετανάστες.

Στις 4 Δεκεμβρίου έγινε εξέγερση στο Κέντρο Κράτησης Αμυγδαλέζας, η οποία έληξε μετά απόδιαπραγμάτευση με τις Αρχές.(3)

Στις 5 Δεκεμβρίου 2012, μετανάστες έβαλαν φωτιά στα στρώματά τους στο Κέντρο Κράτησης Φυλακίου Έβρου διαμαρτυρόμενοι για τον χρόνο κράτησής τους.(4)

Την Πρωτοχρονιά του 2013, μετά τον άγριο ξυλοδαρμό ανηλίκου στην Αμυγδαλέζα ξεκίνησε απεργία πείνας από 15 ανήλικους μετανάστες.(5)

Στις 7 Φεβρουαρίου έγινε εξέγερση στο Κέντρο Κράτησης Φυλακίου εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας κράτησης, με 8 συλληφθέντες των οποίων οι Αστυνομικοί ζήτησαν «την παραδειγματική τιμωρία».(6)

Στις 12 Φεβρουαρίου ξεκίνησε απεργία πείνας των μεταναστών που κρατούνταν στο Α.Τ. Νίκαιαςκαι διαμαρτύρονταν για τις άθλιες συνθήκες κράτησης και τον ξυλοδαρμό ενός μετανάστη από αστυνομικούς. Η απεργία πείνας κατεστάλη με άγριους ξυλοδαρμούς και μεταγωγές των μεταναστών σε άλλα αστυνομικά τμήματα.(7)

Στις 21 Φεβρουαρίου 2013 ξεκίνησε πάλι απεργία πείνας στο Κέντρο Κράτησης Αμυγδαλέζας, η οποία κατεστάλη βίαια στις 23 Φεβρουαρίου από τα Μ.Α.Τ. (8)

Στις 7 Μαρτίου έγινε ξανά απόπειρα εξέγερσης στο Φυλάκιο Έβρου, η οποία κατεστάλη αμέσως από τα Μ.Α.Τ. (9)

Στις 28 Μαρτίου, 2 μετανάστες απειλούσαν να αυτοκτονήσουν από τη στέγη του Κέντρου Κράτησης Κορίνθου. (10)

Στις 27 Μαρτίου και στις 6 Απριλίου έγιναν πορείες διαμαρτυρίας για τις εξευτελιστικές συνθήκες κράτησης και την αστυνομική βία στο Α.Τ. Δραπετσώνας.(11)

Στις 7 Απριλίου, 3 μετανάστες προσπάθησαν να αυτοκτονήσουν στο Κέντρο Κράτησης Αμυγδαλέζας, ενώ στις 8 Απριλίου περίπου 1.000 μετανάστες ξεκίνησαν απεργία πείνας. (12)

Στις 10 Απριλίου, 65 μετανάστες στο Κέντρο Κράτησης Κορίνθου ξεκίνησαν απεργία πείνας, ενώ μετά τονξυλοδαρμό ενός από αυτούς άρχισαν συγκρούσεις με την αστυνομία που κατέληξαν σε 47 συλλήψεις καθώς και σε χρήση χημικών εντός των θαλάμων. Την επόμενη μέρα έγινε πορεία έξω από το Κέντρο Κράτησης Κορίνθου σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους έγκλειστους μετανάστες. (13)

Στις 14 Απριλίου έγινε διαδήλωση σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους κρατουμένους έξω από το Κέντρο Κράτησης Αμυγδαλέζας.

Τα κέντρα κράτησης μεταναστών δεν αποτελούν μια καινούρια συνθήκη στην Ελλάδα. Μέσα στην τελευταία δεκαπενταετία όμως που υπάρχουν χώροι κράτησης στην ελληνική επικράτεια, έχει αλλάξει σημαντικά ο τρόπος λειτουργίας τους και οι τεχνικοί, ανθρωπιστικοί και νομικοί όροι που ρυθμίζουν την κράτηση. Η πιο σημαντική διαφορά έγκειται στον ρόλο που καλούνται να παίξουν τα κέντρα στη διαχείριση της κρίσης: οι μετανάστες/-τριες παρουσιάζονται και αντιμετωπίζονται σαν πρόβλημα και σαν απειλή, καθίστανται υποκείμενα και αντικείμενα του φόβου, ενώ αυτός ο φόβος γίνεται συστατικό της καθημερινής ζωής όχι μόνο για τους μετανάστες αλλά και για τους ντόπιους. Άλλωστε τα κέντρα κράτησης και η εμπέδωσή τους δεν αποσκοπούν μόνο στο να πειθαρχήσουν τα σώματα των εγκλείστων και την εργατική δύναμη την οποία φέρουν, αλλά, και ίσως κυρίως, όσους/-εςείναι εκτός τους.

Όμως, παρά τις επίμονες προσπάθειες ποινικοποίησης της μετανάστευσης μέσα από τον κυρίαρχο λόγο και τις εφαρμοζόμενες πολιτικές, φουντώνει ένα κύμα αντίστασης τόσο από τους ίδιους τους μετανάστες με συνεχείς διαμαρτυρίες, εξεγέρσεις και απεργίες πείνας όσο και από ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας που προβάλλει τη συνύπαρξη, την αλληλεγγύη και την αμοιβαιότητα ως τρόπους «αντιμετώπισης» του μεταναστευτικού «προβλήματος».

Δεκαπέντε χρόνια «θερμή» φιλοξενία»

Σχηματικά, στα ανατολικά σύνορα της επικράτειας υπήρχαν κέντρα κράτησης μεταναστών ήδη από τις αρχές του 2000 και με μεγαλύτερη έμφαση μετά το 2004 σε νησιά του Αιγαίου (Χίος, Σάμος, Λέσβος), στη Ροδόπη αλλά και στον Έβρο. Σχηματικά, την πρώτη πενταετία του 2000 τα κέντρα κράτησης που λειτουργούσαν στην Ελλάδα ήταν εγκαταλειμμένοι χώροι –συνήθως παλιές αποθήκες, βιομηχανικοί χώροι, ξενοδοχεία κ.λπ.– που είχαν «μετασχηματιστεί κατάλληλα» ώστε να κρατούνται μετανάστες/-τριες. Οι συνθήκες κράτησης ήταν άθλιες: εκατοντάδες άτομα στοιβαγμένα, συνήθως κοινοί χώροι για άντρες, γυναίκες και παιδιά, με ελάχιστες τουαλέτες, συνήθως χωρίς ζεστό νερό και θέρμανση, συχνά χωρίς καθόλου προαυλισμό. Παρ' όλα αυτά, η πρόσβαση τοπικών ομάδων ή επιτροπών από αντιρατσιστικές ή μη κυβερνητικές οργανώσεις επιτρεπόταν κατά περίπτωση ,ιδιαίτερα στις περιοχές εκείνες όπου υπήρχαν ομάδες αλληλεγγύης για να τη διεκδικούν (Χίος, Σάμος, Λέσβος). Ταυτόχρονα, η κράτηση των μεταναστών –που τότε όπως και τώρα– γινόταν με σκοπό την απέλασή τους, είχε χρονικό όριοτους 3 μήνες ενώ σε πολλές περιπτώσεις ήταν πολύ μικρότερο.

Τα πρώτα «πρότυπα» κέντρα κράτησης στην ελληνική επικράτεια λειτούργησαν το 2007-2008 στο Βαθύ της Σάμου και στο Φυλάκιο του Νομού Έβρου. Τα νέα αυτά κέντρα κράτησης δημιουργήθηκαν εν μέρει σαν απάντηση στις καταγγελίες αντιρατσιστικών ομάδων, μη κυβερνητικών οργανώσεων αλλά και θεσμικών φορέων της Ε.Ε. για τις συνθήκες κράτησης. Ενώ όμως θεωρητικά στους νέους χώρους κράτησης οι συνθήκες διαβίωσης ήταν καλύτερες (αλλά στην πράξη, όταν κρατούνται πάνω από 1.000 σε χώρους που προορίζονται για 400 άτομα, οι συνθήκες είναι πάλι άθλιες),τα νέα κέντρα κράτησης ήρθαν να υπηρετήσουν έναν τελείως διαφορετικό ρόλο: στην ουσία θεσμοποίησαν την κράτηση – η οποία μέχρι τότε είχε μια πιο άτυπη, συγκεχυμένη και κατά τόπο και περίπτωση μορφή. Ταυτόχρονα συνέβαλαν στην περαιτέρω εννοιολόγηση και αντιμετώπιση της μετανάστευσης-χωρίς-χαρτιά ως αξιόποινης πράξης η οποία φέρει και αυτεπάγγελτη ποινή φυλάκισης. Ενδεικτικά είναι τα δημοσιεύματα στον τοπικό τύπο όταν είχε ξεκινήσει η κατασκευή του Κέντρου Κράτησης Φυλακίου καθώς επαινούν την, θεωρούμενη ως αναγκαία, «αναβάθμιση» της φύλαξης:

Εντυπωσιακά θα είναι τα μέτρα ασφαλείας του κέντρου υποδοχής, τα οποία θα ακολουθούν προδιαγραφές του ΝΑΤΟ. Θα έχει διπλή εξωτερική περίφραξη στον περίγυρο, περιμετρικά φρούρια,ενώ κάμερες θα παρακολουθούν τα πάντα τόσο εντός των θαλάμων, όσο και στους εξωτερικούς χώρους. (14)

Το 2009 αλλάζει και η νομοθεσία για τον χρόνο κράτησης των μεταναστών-υπό-απέλαση και από 3 μήνες γίνεται 6, ενώ σύμφωνα με απόφαση του Σ.τ.Ε. το 2012 ο χρόνος παραμονής στα κέντρα κράτησης δύναται να επεκταθεί έωςκαι 12 μήνες, ώστε να ολοκληρώνονται οι χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες γιατις απελάσεις.

Πιθανόν το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης στην ερώτηση για το πόσα κέντρα κράτησης μεταναστών λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα θα απαντούσε περί τα 14: στο Τυχερό,στις Φέρες, στο Σουφλί και στο Φυλάκιο Έβρου, στις Πρώην Σχολές Αστυφυλάκωνστην Ξάνθη και την Κομοτηνή, στη Βέννα της Ροδόπης, στο Παρανέστι της Δράμας,στο Τμήμα Αλλοδαπών της Θεσσαλονίκης, στο Μερσινίδι της Χίου και στο Βαθύ της Σάμου, στην Αμυγδαλέζα και στο Τμήμα Αλλοδαπών της Πέτρου Ράλλη στην Αττική, στο Στρατόπεδο Καλογερογιάννη στην Κόρινθο. Αυτή η λίστα όμως περιλαμβάνει τους χώρους που λειτουργούν αποκλειστικά και μόνο ως κέντρα κράτησης μεταναστών. Δεν περιλαμβάνει δηλαδή τα δεκάδες αστυνομικά τμήματα των οποίων τα κρατητήρια –που κατά κανόνα προορίζονται για ολιγοήμερη κράτηση– λειτουργούν σαν φυλακές μεταναστών για μήνες. Ούτε περιλαμβάνει τους χώρους που στήνονται ad hoc στα σύνορα αν τύχει να βρεθεί εκεί μια καραβιά με μετανάστες/-τριες όπως στη Λέρο,στην Πάτμο, στην Κρήτη ή στο Αγαθονήσι. Ούτε περιλαμβάνει επίσης άλλους χώρουςπου λειτουργούν ταυτόχρονα και σαν μονάδες συνοριακής φύλαξης ή που έχουν λειτουργήσει ως κέντρα κράτησης και τώρα είναι κλειστά, αλλά αν υπάρξει ανάγκη επαναχρησιμοποιούνται. Η Migreurop είναι μια γαλλική οργάνωση για τα δικαιώματατων μεταναστών/-τριών και κάνει μια ετήσια χαρτογράφηση των κέντρων κράτησης στην Ευρώπη αλλά και στις γειτονικές χώρες. Σύμφωνα με τη χαρτογράφηση της Migreurop το 2011 στην Ελλάδα λειτουργούσαν 52 κέντρα κράτησης.(15)

Τα κέντρα κράτησης αποτελούν τμήμα των ευρωπαϊκών πολιτικών ελέγχου της μετανάστευσης τα οποία, μέσα από πολλαπλές συμβάσεις και σύμφωνα (Schengen Agreement, Dublin II, Stockholm Programme, European Pact on Immigration andAsylum, Eurosur, European Neighbourhood Policy), διαμορφώνουν με νέα Σώματα Ασφαλείας (Frontex) αλλά και με τη χρήση νέων τεχνολογιών (από δορυφόρους μέχριθερμικές κάμερες) ένα ευρύ δίχτυ σημείων ελέγχου, κράτησης, αποτροπής εισόδου,απελάσεων και επαναπροωθήσεων που απλώνεται όχι μόνο στον ευρωπαϊκό χώρο αλλά και πέρα από αυτόν. Στους χώρους κράτησης υπάρχουν συνεχείς παραβιάσεις των δικαιωμάτων των κρατουμένων αλλά και των νομικών δεσμεύσεων (οι οποίες ισχύουν ακόμα) για τέτοιους χώρους, όπως για παράδειγμα η κράτηση ανηλίκων, η μη πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη, η μη ενημέρωση για το δικαίωμα στο άσυλο, ημεικτή κράτηση αντρών και γυναικών.(16)

Ταυτόχρονα όμως, τόσο τα κέντρα κράτησης όσο και το σύνολο των πολιτικών ελέγχου παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια του φόβου αλλά και στο πώς τα καθεστώτα ελέγχου είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ποινικοποίηση της μετανάστευσης και την πειθάρχηση της εργασίας.

«Γιατί όλοι πρέπει να φοβηθούν»

Την περίοδο του μνημονίου και της οικονομικής κρίσης που διανύουμε, οιμετανάστες/-τριες, τόσο από τον κυρίαρχο λόγο όσο και από τις προτεινόμενες πολιτικές, μεταμορφώνονται σε αποδιοπομπαίους τράγους. Οι μετανάστες και όχι η οικονομική και η (ανύπαρκτη) κοινωνική πολιτική παρουσιάζονται ως υπεύθυνοι για την εξαθλίωση, την εγκληματικότητα και την ανασφάλεια όχι μόνο στο κέντρο τηςΑθήνας αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα.

Η λειτουργία νέων κέντρων κράτησης δεν είναι πια κάτι που γίνεται σχεδόν «αθόρυβα» στις γκρίζες ζώνες των συνόρων ή στις παρυφές της πόλης. Έχει μετατραπεί σε προεκλογική υπόσχεση. Το ίδιο και οι απελάσεις, οι επιχειρήσεις-σκούπα, οι επαναπροωθήσεις. Πριν τις εκλογές του 2012, τόσο το ΠΑ.ΣΟ.Κ. όσο και η Νέα Δημοκρατία, βλέποντας τα εκλογικά τους ποσοστά να καταρρέουν, επιδίωξαν να χτίσουν μια νέα συναίνεση «επενδύοντας» στην καλλιέργεια του φόβου σε πολλαπλά επίπεδα. Η προεκλογική καμπάνια της Ν.Δ. είχεβασικό σύνθημα «να επανακαταλάβουμε τις πόλεις μας [από τους λαθρομετανάστες]».Ο πρώην υπουργός Υγείας Ανδρέας Λοβέρδος, μιλώντας για «υγειονομικές βόμβες» στο κέντρο της Αθήνας, διαπόμπευσε δημόσια τις κατηγορούμενες ως οροθετικές γυναίκες που εργάζονται στην πορνεία. Ο Χρήστος Παπουτσής, ως υπουργός Προστασίας του Πολίτη, είχε ανακοινώσει την κατασκευή ή ανακατασκευή 14 κέντρων κράτησης, ενώ ξεκίνησε και το χτίσιμο του «τείχους» στον Έβρο. Ο διάδοχός του Μιχάλης Χρυσοχοΐδης πλειοδότησε ανακοινώνοντας την κατασκευή 30 νέων κέντρων κράτησης, ενώ ταυτόχρονα έκανε τα αδύνατα δυνατά για να ανοίξει και το πρώτοαπό αυτά στην Αμυγδαλέζα πριν τις εκλογές δηλώνοντας: «Η Αμυγδαλέζα δείχνει ότι η πολιτική μπορεί να δίνει λύσεις» (17). Ο Νίκος Δένδιας, υπουργός ΔημόσιαςΤάξης της τωρινής κυβέρνησης, ακολουθώντας την πολιτική των προκατόχων του και τηρώντας τις προεκλογικές υποσχέσεις της Ν.Δ., απέδειξε ότι η Αμυγδαλέζα δίνει λύσεις όχι μόνο στο «πρόβλημα» των μεταναστών αλλά και των τοξικομανών.(18)

Στη σύντομη μέχρι στιγμής θητεία του ο Ν. Δένδιας εξαπέλυσε τον «Ξένιο Δία» εναντίον των μεταναστών, την επιχείρηση «Θέτις» εναντίον των τοξικομανών, έχει ανοίξει 4 νέα κέντρα κράτησης (Κομοτηνή, Ξάνθη, Κόρινθο, Δράμα), ενώ έχει επιδείξει και σημαντικό έργο στην καταστολή κοινωνικών και εργατικών αγώνων (βλ. Σκουριές Χαλκιδικής, απεργίες Μετρό, ναυτεργάτες), στον βασανισμό συλληφθέντων και στη δημόσια επίδειξή τους (συλληφθέντες αντιφασιστικής μοτοπορίας, συλληφθέντες στο Βελβεντό Κοζάνης).

Η ποιοτική διαφορά με τα προηγούμενα χρόνια –καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που γίνονται μαζικές επιχειρήσεις-σκούπα, που υπάρχει καταστολή κοινωνικώναγώνων αλλά και βασανισμοί στα αστυνομικά τμήματα– δεν έγκειται μόνο στην αύξηση και την όξυνση της καταστολής αλλά και στη δημόσια επίδειξή της. O Μισέλ Φουκώ περιγράφοντας τα βασανιστήρια του Μεσαίωνα έγραφε: «Στις τελετές των βασανιστηρίων κύριο πρόσωπο είναι ο λαός [...]. Ο κόσμος πρέπει όχι μονάχα να μάθει αλλά και να δει. Γιατί όλοι πρέπει να φοβηθούν. Αλλά και γιατί πρέπει να είναι μάρτυρες, κάτι σαν εγγυητές της τιμωρίας, και ακόμα γιατί πρέπει ώς ένα σημείο, να πάρουν μέρος σ' αυτήν» (Foucault, 1989: 77). Η καταστολή σε όλη την επικράτεια και απέναντι σε όλο και πιο διευρυμένα τμήματα του πληθυσμού ακολουθεί αυτή τη λογική: «Ο κόσμος πρέπει όχι μόνο να μάθει αλλά και να δει».Τα Μ.Μ.Ε. κατακλύζονται από εικόνες αστυνομικών επιχειρήσεων στο κέντρο τηςΑθήνας, τηλεθεατές παρακολουθούν «ζωντανά» τις συλλήψεις, τις εφόδους σε σπίτια μεταναστών/-τριών, τη μεταγωγή τους στα κρατητήρια, τις φωτογραφίες των γυναικών «κατηγορούμενων» ως φορέων του HIV, τις φωτογραφίες των κακοποιημένων συλληφθέντων του Βελβεντού Κοζάνης. «Γιατί όλοι πρέπει να φοβηθούν».

Οι πολιτικές της ασφάλειας και καλλιέργειας του φόβου αποτελούν ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου των μνημονίων. Οι μετανάστες πρέπει να μετατραπούν σε αντικείμενα και υποκείμενα του φόβου (Balibar, 2009). Ο κόσμος πρέπει όχι μονάχα να μάθει αλλά και να δει, να πειστεί ότι οι «λαθρομετανάστες» είναι μια απειλή για «το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας και αλληλεγγύης, τις δομές της δημόσιας υγείας, τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, καθώς και για την εθνική ασφάλεια της χώρας. Είναι μια βόμβα στα θεμέλια της ελληνικής κοινωνίας»(19),όπως περιληπτικά και με σαφήνεια δήλωσε ο Μ. Χρυσοχοΐδης. Αλλά και οι ίδιοι οιμετανάστες/-τριες πρέπει να ζουν με τον φόβο. Τον φόβο της απόρριψης, του διαρκούς ελέγχου, της φυλάκισης, της απέλασης.

«Παρανομοποίηση» της μετανάστευσης ίσον καθυπόταξη της εργασίας

Η «παρανομοποίηση» των μεταναστών είναι χρήσιμη σε πολλαπλά επίπεδα: αφενός στη «ρύθμιση» των καθεστώτων εργασίας σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες προς όφελοςτου κεφαλαίου και αφετέρου στην πειθάρχηση και την καθυπόταξη όχι μόνο τωνμεταναστών/-τριών αλλά και των ντόπιων εργατών/-τριών.

Ο «παράνομος» μετανάστης ως νομική έννοια και ως συγκεκριμένος στόχος των πολιτικών ελέγχου και του δημόσιου λόγου εμφανίζεται στην Ευρώπη ως αποτέλεσματης ριζικής αλλαγής των μεταναστευτικών πολιτικών μετά την πετρελαϊκή κρίση του1973 και την κρίση του φορντισμού (Mezzandra, 2011: 228). Μόνο όταν τα κράτηδημιούργησαν νομοθεσίες που κατέστησαν την ανεπιθύμητη μετανάστευση παράνομη,την έκαναν αξιόποινη πράξη, και εισήγαγαν τεχνολογικές, διοικητικές καικατασταλτικές διαδικασίες για την αντιμετώπισή της, έγινε η μετανάστευση «παράνομη»(Düvell, 2009). Στην Ελλάδα, αντίστοιχα, η πλειονότητα των μεταναστών/-τριώνπου σήμερα είναι «νόμιμοι», ήρθαν και πιθανόν έζησαν αρκετό διάστημα «παράνομα»στη χώρα και εκ των υστέρων απέκτησαν χαρτιά με τις μαζικές διαδικασίες νομιμοποίησης που έγιναν μεταξύ 1997 και 2005.

Η μεταναστευτική «παρανομία» όπως άλλωστε και η ιδιότητα του πολίτηαποτελούν κοινωνικές σχέσεις με το κράτος και άρα πολιτικά κατασκευασμένεςταυτότητες (De Genova, 2002). Υπ' αυτή την έννοια, η «παρανομία» των μεταναστών δεν είναι μια αναλυτική κατηγορία που περιγράφει μια μοναδική, παγκόσμια,ουδέτερη και πάνω από την ιστορία και τον χώρο συνθήκη. Το αντίθετο. Η μεταναστευτική «παρανομία» παράγεται σε συγκεκριμένα κοινωνικά, πολιτικά,οικονομικά, χωρικά και πολιτισμικά πλαίσια και αποσκοπεί στην καθυπόταξη της μετανάστευσης.

Η ολοένα και μεγαλύτερη πιθανότητα σύλληψης, κράτησης και απέλασης καθιστάτους μετανάστες όχι μόνο «παράνομους» αλλά και «απελάσιμους» (De Genova, 2002·De Genova και Peutz, 2010). Αλλά δεν είναι τόσο η κράτηση και η απέλαση αυτή καθαυτήν όσο ο φόβος της απέλασης, καθώς και το νόμιμο δικαίωμα της κυρίαρχης εξουσίας να απελαύνει τους ξένους, που διαμορφώνει την καθημερινότητα των«παρανόμων». Αυτό που καθιστά εντέλει την απελασιμότητα τόσο σημαντική για τονέλεγχο των συνόρων και τη ρύθμιση των καθεστώτων εργασίας είναι ότι κάποιοι μετανάστες απελαύνονται έτσι ώστε οι περισσότεροι να παραμείνουν ως μη απελαθέντες εργάτες/-τριες, των οποίων το καθεστώς ορίζεται ως παράνομο και μπορεί να παραμείνει τέτοιο (De Genova, 2002: 426).

Ο Μ. Φουκώ στην Επιτήρηση και τιμωρία γράφει για την πολιτική οικονομία του σώματος: «[...] το σώμα υπάγεται άμεσα σε ένα πολιτικό πεδίο. Οι συσχετισμοί εξουσίας ασκούν πάνω του άμεσο έλεγχο. [...] Ηπολιτική, αυτή,επένδυση του σώματος συνδέεται, χάρη σε περίπλοκες και αμοιβαίες σχέσεις, μετην οικονομική του χρησιμοποίηση. Κατά μεγάλο μέρος σαν δύναμη παραγωγής τοσώμα περιβάλλεται με σχέσεις εξουσίας και κυριαρχίας. Αλλά, αντίθετα, δεν είναι δυνατόν να αποτελέσει δύναμη εργασίας παρά μονάχα αν ενταχθεί σε ένα σύστημα καθυπόταξης» (Foucault, 1989: 38). Η κράτηση, η απέλαση, οι κακοποιήσεις, η«παρανομοποίηση» αποτελούν τεχνικές καθυπόταξης και πειθάρχησης των σωμάτων των μεταναστών/-τριών και της εργατικής δύναμης την οποία φέρουν.

Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τις πολιτικές ελέγχου της μετανάστευσης αν δεν σκεφτούμε παράλληλα τα καθεστώτα εργασίας και τους τρόπους με τους οποίους λειτουργεί ο καπιταλισμός. Όπως υποστηρίζει ηΣάσκια Σάσσεν (Sassen, 1998) τα εθνικά σύνορα και οι έλεγχοι της μετανάστευσης δεν χρησιμεύουν τόσο ως φράγματα όσο ως ρυθμιστές του παγκόσμιου καταμερισμού της εργασίας. Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ(Balibar, 2009: 203) επιμένει πως στόχος των πολιτικών ελέγχου της μετανάστευσης δεν είναι σε καμία περίπτωση το να σταματήσει η μετανάστευση προς την Ευρώπη καθώς οι μετανάστες/-τριες είναι απολύτως απαραίτητοι για τη διατήρηση του «εφεδρικού στρατού» εργατών, σε μια περίοδο που ακόμα –παρότι όλο και λιγότερο αποτελεσματικά– η εθνική εργατική τάξη προστατεύεται από κοινωνικά δικαιώματα και ρυθμίσεις.

Η μεταφορά της «Ευρώπης-φρούριο» που χρησιμοποιείται συχνά στον κριτικόλόγο, ενώ είναι ενδεικτική της βίας που ασκείται στα σύνορα, δεν καταφέρνει να συλλάβει τη συνθετότητα των μεταναστευτικών, οικονομικών και εργασιακών πολιτικών που «κλείνουν την πόρτα», αλλά αφήνουν πάντα ένα «ανοιχτό παράθυρο»ώστε να καταφέρνουν οι μετανάστες/-τριες χωρίς χαρτιά να φτάνουν στην Ευρώπη.Τα σύνορα της Ευρώπης είναι διάτρητα και λειτουργούν σαν φίλτρα (Bigo, 1997·Tsianos, Hess et al., 2009), υπό την έννοια ότι δεν προσπαθούν να αποκλείσουν τους εργάτες χωρίς χαρτιά, αλλά ότι αντίθετα παράγουν το καθεστώς παρανομίαςκαι καθυπόταξής τους.

Ένα παράδειγμα συνύπαρξης: το «Χωριό του Όλοι Μαζί»

Παρόλο που το δίχτυ ελέγχου και πειθάρχησης γύρω από τους «παράνομους» μετανάστες είναι πολύ σφιχτό, εκείνοι συνεχίζουν να αγωνίζονται, με όποιον τρόπο μπορούν, για την ελευθερία και την επιβίωσή τους. Μόνο τους τελευταίουςέξι μήνες έχουν γίνει δεκάδες εξεγέρσεις και απεργίες πείνας στα κέντρα κράτησης και τα κρατητήρια.(20) Οι αυθόρμητες αυτές εξεγέρσεις καταδεικνύουν την αδικία και τη βαρβαρότητα που γεννά η ποινικοποίηση της μετανάστευσης αλλά και τα αδιέξοδα της εφαρμοζόμενης μεταναστευτικής πολιτικής.

Ταυτόχρονα όμως το κλίμα ανασφάλειας, φόβου και ρατσιστικού μίσους που καλλιεργείται επίμονα στον κυρίαρχο λόγο βρίσκει αντιστάσεις όχι μόνο από τους μετανάστες/-τριες αλλά και από σημαντικά τμήματα των τοπικών κοινωνιών. Για παράδειγμα, τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 2012 στη Μυτιλήνη λειτούργησε από το«Χωριό του Όλοι μαζί» και με μεγάλη συμμετοχή ντόπιων ένας ανοιχτός,αυτοοργανωμένος και αυτοδιαχειριζόμενος χώρος υποδοχής και πρώτης φιλοξενίας για νεοεισερχόμενους μετανάστες.21 Όσο κι αν στην καθημερινότητά μαςστην Αθήνα φαίνεται να έχει γίνει αποδεκτό σε σημαντική μερίδα του κόσμου ότιοι μετανάστες είναι «πρόβλημα» και «απειλή», στις δέκα μέρες που βρέθηκα στηΜυτιλήνη φαινόταν αυτονόητο και αυταπόδεικτο ότι πρέπει να σταθούμε δίπλα στουςμετανάστες, να τους υποδεχτούμε, να δείξουμε την αλληλεγγύη μας. Στο «Χωριό του Όλοι Μαζί» οι μετανάστες δεν αντιμετωπίζονταν ούτε σαν «επικίνδυνοι» και «ανεπιθύμητοι» ούτε σαν «θύματα»: δεκάδες άνθρωποι που έρχονταν καθημερινάφέρνοντας μια κατσαρόλα φαγητό ή λίγα ρούχα, έμεναν στον χώρο, έπαιζαν με ταπαιδιά, γνωρίζονταν με τους μετανάστες, συζητούσαν για τη ζωή τους, για τον πόλεμο στη Συρία, την κατάσταση στο Αφγανιστάν, την οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Στο «Χωριό του Όλοι Μαζί» χτίζονταν σχέσεις συνύπαρξης, οργανώνονταν πρακτικές αντίστασης, διαμορφωνόταν μια συνθήκη αλληλεγγύης και αμοιβαιότητας πέρα από σύνορα, μια συνθήκη ελπιδοφόρα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Το «Χωριό του Όλοι Μαζί» κυκλοφόρησε μια μπροσούρα με τις ιστορίες τωνμεταναστών/-τριών αλλά και των ντόπιων που συνέβαλαν στο στήσιμο και τηλειτουργία του χώρου, στο οποίο αντικατοπτρίζεται η «αίσθηση» τηςσυλλογικότητας και της αλληλεγγύης που υπήρχε. http://lesvos.w2eu.net/files/2013/01/mitilini-high.pdf

Ενημέρωση για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων στη Μυτιλήνη από το «Χωριό τουόλοι Μαζί»: http://xoriooloimazi.blogspot.gr/

Η έκθεση για τις συνθήκες κράτησης στον Έβρο με τίτλο «Walls of Shame» τωνΚατερίνας Τσαποπούλου, Μαριάννας Τζεφεράκου και Salinia Stroux που δημοσιεύτηκετο 2012 δίνει μια πολύ αναλυτική εικόνα της κατάστασης στον Έβρο και τωνπαραβιάσεων των δικαιωμάτων των μεταναστών/-τριών αλλά των νομικών ρυθμίσεωνστα Κέντρα Κράτησης του Έβρου.http://www.proasyl.de/en/about-us/foundation/projekte/griechenland-projekt/

Μια ροή πληροφοριών και ειδήσεων που αφορούν θέματα μετανάστευσης καικέντρων κράτησης τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά: http://infomobile.w2eu.net, http://clandestinanews.wordpress.com/,

Επίσης από τη διεθνή βιβλιογραφία, ανάμεσα σε αρκετά ενδιαφέροντα βιβλία καιάρθρα που αφορούν θέματα μετανάστευσης, κέντρων κράτησης αλλά και ενόςευρύτερου προβληματισμού σχετικά με αυτά, ξεχωρίζω τα εξής:

Balibar, E. (2009), «Europeas borderland», Environment and Planning D: Society and Space 27(2):190-215.

Bigo, D. (1997), «Frontiersand security in the European Union: The illusion of migration control», στο M. Anderson και E. Bort (επιμ.), The Frontiers of Europe.,Pinter, Λονδίνο.

Düvell, F. (2009), Pathwaysinto Irregularity: The Social Construction of Irregular Migration,Clandestino project, Hellenic Foundation for European and Foreign Policy.

De Genova, N. (2002),«Migrant 'Illegality' and deportability in everyday life», Annual Review ofAnthropology 31(1): 419-447.

De Genova, N., και Peutz, N. (επιμ.) (2010), The deportation regime: sovereignty, space, and the freedomof movement, Duke University Press, Ντάραμ, Β.Καρ.

Foucault, M. (1989), Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής,μτφρ. Κ. Χατζηδήμου και Ι. Ράλλη, Κέδρος-Ράππα, Αθήνα 1989.

Mezzandra, S. (2011), «The gaze of autonomy. Capitalism, migration and social struggles», στο V. Squire (επιμ.), The Contested Politics ofMobility: Borderzones and Irregularity, Routledge, Λονδίνο.

Sassen, S. (1998), Globalizationand Its Discontents, New Press, Νέα Υόρκη.

Tsianos, V., Hess, S., etal. (2009), Transnational Migration.Theory and Method of an EthnographicAnalysis of Border Regimes, Sussex Centre for Migration Research,University of Sussex.

*Πηγή: chronosmag.eu

Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2013

http://www.iskra.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=14385:lr-&catid=78:ygeia&Itemid=178