Αυτό που συγκαλύπτει η ευρωζώνη για την Ελλάδα

Κάθε φορά που γράφω για την Ελλάδα, ένα μεγάλο ποσοστό των σχολίων (ίσως να πλησιάζουν και τα μισά) θα μπορούσαν να συνοψισθούν ως εξής: πώς μπορείς να παίρνεις το μέρος της Ελλάδας όταν η οικονομία της είναι τόσο αντιπαραγωγική και οι κυβερνήσεις της τόσο ανίκανες και μάλιστα μετά από όσα έχουμε κάνει για αυτούς;

Δεν έχω καμία ψευδαίσθηση γύρω από τις ανεπάρκειες και τη διαφθορά που ενδημούν στην ελληνική οικονομία. Ούτε και σκοπεύω να αναγορευθώ σε υπερασπιστή οποιασδήποτε ελληνικής κυβέρνησης. (Μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου)

Μου φαίνεται εξαιρετικά άστοχος ο ισχυρισμός ότι οι Ευρωπαίοι πολιτικοί έχουν ήδη φανεί πολύ γενναιόδωροι απέναντι στην Ελλάδα. Υπάρχει η γενική πεποίθηση ότι, αν δεν είχαν παρέμβει, η λιτότητα που θα αναγκαζόταν να εφαρμόσει η Ελλάδα θα ήταν πολύ χειρότερη. Είναι εντελώς λάθος. Αν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί φάνηκαν γενναιόδωροι με κάποιους, αυτοί ήταν οι αρχικοί πιστωτές της Ελλάδας, που περιλάμβαναν τις τράπεζες διαφόρων κρατών εντός και εκτός Ευρώπης.

Ας υποθέσουμε ότι οι πολιτικοί ηγήτορες της Ευρωζώνης είχαν αδρανήσει, αφήνοντας τα πράγματα να πάρουν την πορεία τους όταν ξεκίνησε η αναταραχή των αγορών για την Ελλάδα στις αρχές του 2010. Αυτό θα είχε προκαλέσει άμεση χρεοκοπία, και η ελληνική κυβέρνηση θα αιτούνταν βοήθεια από το ΔΝΤ. (Στην πραγματικότητα, στα τέλη του 2009 οι αρχές της Ευρωζώνης υπαινίσσονταν ότι μια ενδεχόμενη βοήθεια από το Ταμείο δεν θα ήταν «ούτε αρμόζουσα ούτε ευπρόσδεκτη»)[1]. Σε αυτές τις συνθήκες, και με δεδομένους τους περιορισμένους πόρους του ΔΝΤ, θα είχε υπάρξει κηρυχθεί χρεοκοπία για το σύνολο του ελληνικού δημόσιου χρέους.

Εάν είχε συμβεί αυτό, το ομολογουμένως μεγάλο πρόγραμμα βοήθειας του ΔΝΤ (αρχικά 30 δισ. ευρώ, επαυξημένο κατά 12 δισ. τα επόμενα χρόνια),[2] θα είχε χρησιμοποιηθεί για να καλύψει τα πρωτογενή ελλείμματα που αναπόφευκτα θα είχε η Ελλάδα μέχρι να πετύχει δημοσιονομική ισορροπία. Πράγματι, αυτά τα 42 δισ. ευρώ του ΔΝΤ είναι πολύ κοντά στο σύνολο των πραγματικών πρωτογενών ελλειμμάτων της Ελλάδας από το 2010 (και περιλαμβάνουν το κόστος ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών).

Όλα αυτά σημαίνουν πως η εμπλοκή των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων δεν βοήθησε καθόλου την Ελλάδα. Με μόνη τη στήριξη του ΔΝΤ, η Ελλάδα θα είχε υποστεί τον ίδιο βαθμό λιτότητας με αυτόν που όντως εφάρμοσε. Τα πρόσθετα χρήματα που δόθηκαν από τις ευρωπαϊκές αρχές χρησιμοποιήθηκαν για να πληρωθούν οι πιστωτές της Ελλάδας, αρχικά καθυστερώντας τη χρεοκοπία το 2010-2011, και μετά επιτρέποντας τη μερική χρεοκοπία του 2012. (Δεν είμαι σίγουρος ότι ΔΝΤ και Ευρωπαίοι βλέπουν τη διχοτόμηση που περιέγραψα με αντίστοιχη καθαρότητα, αλλά αν χρησιμοποιήθηκαν χρήματα του ΔΝΤ για να πληρωθούν πιστωτές της Ελλάδας, τότε το ΔΝΤ πρέπει να ερωτηθεί γιατί έκανε κάτι τέτοιο).

Οι λόγοι για τους οποίους οι ευρωπαϊκές αρχές ήταν τόσο γενναιόδωρες απέναντι στους πιστωτές της Ελλάδας είναι μάλλον ξεκάθαροι: ανησυχούσαν μήπως η κρίση χρέους μεταδοθεί σε άλλες χώρες.[3] Το ΔΝΤ συμφώνησε με το πρόγραμμα μόνο με την προϋπόθεση της μερικής χρεοκοπίας, παρότι οι οικονομολόγοι του απέφευγαν να εγγυηθούν ότι το ελληνικό χρέος που θα απέμενε ήταν βιώσιμο κατά μεγάλη έστω πιθανότητα.[4]

Το κλειδί εδώ είναι πως τόσο οι ευρωπαϊκές αρχές όσο και το ΔΝΤ έκαναν λάθος. Η κρίση μεταδόθηκε ούτως ή άλλως, και το «ντόμινο» διακόπηκε μόνο όταν η ΕΚΤ συμφώνησε να εφαρμόσει το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων ΟΜΤ (πρακτικά, να γίνει πιστωτής ύστατης καταφυγής). Επρόκειτο για ένα τεράστιο λάθος αυτών που σχεδίασαν την πολιτική: «σπατάλησαν» τεράστια χρηματικά ποσά για να αποτρέψουν κάτι που τελικά συνέβη. Αν οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης είχαν ξοδέψει χρήματα σε τέτοια κλίμακα και τόσο αχρείαστα οπουδήποτε αλλού, θα είχαν σοβαρό πρόβλημα με τους ψηφοφόρους τους.

Αυτό όμως δεν συνέβη, κι ο λόγος είναι ότι η συγκάλυψη του λάθους ήταν πολύ εύκολη. Οι πολιτικοί και τα ΜΜΕ επαναλαμβάνουν αενάως ότι τα χρήματα πήγαν στη διάσωση της Ελλάδας και όχι των πιστωτών της. Και υπονόησαν ότι, αν τα χρήματα δεν επιστραφούν, τότε θα φταίνε οι ελληνικές κυβερνήσεις ή ο ελληνικός λαός. Το ότι διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις δέχτηκαν, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, να συμμετάσχουν σε αυτή την απάτη, είναι πραγματικά αξιοθρήνητο, παρότι μπορεί να απαντούσαν ότι δεν τους δόθηκε άλλη επιλογή. (Κάποιοι, περισσότερο κυνικοί, ίσως να αναρωτιόνταν πόσοι από τους πιστωτές ήταν Έλληνες κροίσοι).[5]

Η απάτη έχει πλέον αποκτήσει τη δική της δυναμική. Αντί για ένα συνεργατικό εγχείρημα που θα έστηνε την Ελλάδα στα πόδια της, γινόμαστε μάρτυρες ενός συγκρουσιακού έπους. Αν το επίσημο αφήγημα είναι πως δώσαμε όλα αυτά τα χρήματα στους Έλληνες κι αυτοί χρειάζονται κι άλλα, τότε πρέπει να τους επιβάλουμε πολύ σκληρούς όρους και περισσότερη λιτότητα για να δικαιολογήσουμε την επιπλέον «γενναιοδωρία» μας. Ακόμα και εντός της τρόικας, υπάρχουν εκείνοι που το «παίζουν» σκληροί για να γίνουν αρεστοί το ακροατήριό τους,[6] πιστεύοντας ίσως ότι στο τέλος θα επικρατήσουν ούτως ή άλλως οι πιο λογικές φωνές. Το πρόβλημα με αυτό το έργο είναι παρόμοιο με την επιβολή επιπλέον μέτρων λιτότητας: και τα δύο ζημιώνουν την οικονομία που υποτίθεται ότι βοηθούν. (Κάποιοι έχουν μια πιο δυσοίωνη εξήγηση για αυτά που συμβαίνουν, περιλαμβανομένης μιας αλλαγής καθεστώτος στην Ελλάδα). [7]

Όλα αυτά δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσουν και τόσο: οι πολιτικοί κάνουν εκείνο που κάνουν συνήθως οι πολιτικοί. Το πραγματικά λυπηρό είναι πως η δημαγωγία τους φαίνεται να πιάνει: οι πολιτικοί που χρησιμοποιούν το χαρτί του εθνικισμού μπορούν εύκολα να αποκρούσουν την κριτική που τους γίνεται για τα λάθη τους. Προφανώς, αυτό γίνεται συνέχεια γύρω μας: το βλέπουμε στην Ουκρανία με τον Πούτιν, στις βρετανικές εκλογές με τη Σκωτία. Αναρωτιέμαι αν και πότε θα έρθει ο καιρός που αυτές οι τακτικές αντιπερισπασμού θα αποτυγχάνουν. Και, έστω κι αν είναι μάταιο, θα ζητήσω από όσους βλέπουν στην Ελλάδα απλώς ένα αχάριστο έθνος, να καταλάβουν ότι τους κοροϊδεύουν μπροστά στα μάτια τους.

*Ο Simon Wren-Lewis διδάσκει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το άρθρο (εδώ μεταφράζονται αποσπάσματα) δημοσιεύτηκε στο μπλογκ του mainlymacro.blogspot.gr (18.5.2015).

[1] Βλ. IMF Country Report No. 13/156, παρ. 8
[2] “Financial assistance to Greece”, στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
[3] Βλ. Karl Whelan, “IMF On Greece: We Screwed Up But It’s Really The Eurozone’s Fault”, Forbes, 5.6.2013
[4] Βλ. IMF Country Report 13/156, παρ. 14 (ό.π.)
[5] “Bailout plan is all about ‘rescuing banks and rich Greeks”, Spiegel Online, 18.5.2015
[6] Christian Odendahl, “Greece: after a deal, work on a solution”, Centre for European Reform, 11.6.2015
[7] Mark Weisbrot, “Germany is bluffing on Greece”, Al Jazeera America, 12.6.2015

http://tvxs.gr/news/blogarontas/ayto-poy-sygkalyptei-i-eyrozoni-gia-tin-ellada