Τα μυστικά της κατεχόμενης Αθήνας

«Είναι εξαιρετικά δύσκολο για τον σημερινό άνθρωπο να κατανοήσει το πόσο απελπιστική για τους κατοίκους ήταν η κατάσταση στην Αθήνα την περίοδο της Κατοχής», μας λέει η κ. Βασιλική Λάζου, διδάκτωρ Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με αντικείμενο και ειδίκευση τη δεκαετία του 1940. «Και ένας τρόπος να ξεκινήσει κανείς να το αντιλαμβάνεται είναι να μάθει για τον λιμό του χειμώνα 1941-42, όταν πέθαιναν περίπου 700 άτομα ημερησίως και τα έφερναν εδώ, στο Νεκροτομείο Αθηνών, στην οδό Μασσαλίας. Ήταν ένα συλλογικό τραύμα που στοιχειώνει τη μνήμη των Αθηναίων για δεκαετίες».

Μαζί με την κ. Λάζου πραγματοποιούμε μια περιήγηση στα σημεία της Αθήνας όπου οι μνήμες της Κατοχής συναντούν το σήμερα. Είναι μια πρώτη γεύση από την αναλυτική περιήγηση που θα γίνει την Κυριακή 11 Οκτωβρίου υπό την καθοδήγηση του ιστορικού κ. Μενέλαου Χαραλαμπίδη.  

«Ο λιμός τσάκισε την ελληνική κοινωνία και οδήγησε σε πλήρη ηθική, βιολογική και ψυχολογική εξαθλίωση», συνεχίζει η κ. Λάζου. «Μόνο με την άφιξη της ανθρωπιστικής βοήθειας του Ερυθρού Σταυρού βελτιώθηκε η κατάσταση».

(Η κ. Βασιλική Λάζου διδάκτωρ ιστορίας στο Πάντειο)

Μαύρη αγορά και ρουλέτες

Οι μεγαλομαυραγορίτες και οι μεγαλοεργολάβοι εκμεταλλεύτηκαν τις ελλείψεις σε τρόφιμα, τη φτώχεια και τα κατασκευαστικά έργα των Γερμανών -και, φυσικά, την προνομιακή σχέση που είχαν με τους κατακτητές- για να πλουτίσουν τόσο σε χρήμα όσο και σε ακίνητη περιουσία. Και οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν τις ρουλέτες για να χρηματοδοτούν τις υπηρεσίες τους, καθώς πουλούσαν πανάκριβα τις άδειες στους Έλληνες «επιχειρηματίες» και είχαν ποσοστά στα κέρδη. Στην οδό Πανεπιστημίου 64 λειτουργούσε κατά τη διάρκεια της Κατοχής η ρουλέτα του «Μαυροκέφαλου». Ήταν το μεγαλύτερο παράνομο καζίνο της Αθήνας με 12 ρουλέτες και 3 τραπέζια σεμέν ντε φερ. Απασχολούσε περίπου 100 άτομα προσωπικό και τα κέρδη κάθε βραδιάς ξεπερνούσαν το ιλιγγιώδες ποσό των 100 χρυσών λιρών. Σε αυτόν τον χώρο, αλλά και σε άλλους παρόμοιους όπως το «Φεμίνα» στη Βουκουρεστίου οι Γερμανοί στρατολογούσαν Έλληνες πληροφοριοδότες.

(Διαφήμιση του καζίνο Φεμίνα στον Τύπο της εποχής)

Απεργίες και διαδηλώσεις απέναντι στα πολυβόλα

«Παρά τις ρητές απαγορεύσεις που προέβλεπαν φυλακίσεις και εκτελέσεις για τους παραβάτες, οι Αθηναίοι είχαν το θάρρος και να απεργούν και να διαδηλώνουν», τονίζει η κ. Λάζου. «Μάλιστα η μεγαλύτερη απεργία ήταν των υπαλλήλων της Τηλεφωνικής Εταιρείας, από τις πρώτες στην κατεχόμενη Ευρώπη το Απρίλιο του 1942». Η άλλη μεγάλη αντικατοχική διαδήλωση πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 1943, ενάντια στα σχέδια των κατακτητών για την επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στη Βόρεια Ελλάδα. Οι Γερμανοί απάντησαν με πυρά στο πλήθος με 15 νεκρούς και 60 τραυματίες.



Μια από τις στάσεις της ιστορικής περιήγησης είναι και στο σημείο όπου πραγματοποιήθηκε το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ στην κατοχική Αθήνα, όταν στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων) ανατίναξαν το κτίριο της ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση), μια από τις κυριότερες ελληνικές φιλοναζιστικές οργανώσεις, που βρισκόταν στη γωνία των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος.

(Αντικατοχική διαδήλωση το 1943, γωνία Πανεπιστημίου και Ομήρου)

Ο περίπατος περνάει από την οδό Μέρλιν 6, όπου βρισκόταν το αρχηγείο της Γκεστάπο και όπου «έδρευαν» οι Έλληνες κουκουλοφόροι, προδότες και πράκτορες, αλλά και από το κτίριο της οδού Κοραή 4 όπου στεγαζόταν η γερμανική στρατιωτική διοίκηση. «Στην προπολεμική Αθήνα ήταν ελάχιστα τα μεγάλα κτίρια», επισημαίνει η κ. Λάζου, «και έτσι κάθε ένα από αυτά είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς. Το συγκεκριμένο ανήκε στην Εθνική Ασφαλιστική και στην κατοχή στέγασε το Γερμανικό Φρουραρχείο, γνωστό ως Κομαντατούρα». Τα υπόγειά της λειτούργησαν ως κρατητήρια, εδώ οδηγούνταν όλοι οι συλληφθέντες των αντιστασιακών κινητοποιήσεων και των κατοχικών μπλόκων.

(Στο κτίριο της οδού Κοραή 4 στεγαζόταν κατά τη διάρκεια της Κατοχής το Γερμανικό Φρουραρχείο, γνωστό ως Κομαντατούρα)

Εκμεταλλευόμαστε την ευκαιρία για να ρωτήσουμε και άλλα πράγματα για την Κατοχή. Όπως, για παράδειγμα, πώς λειτουργούσε το κράτος και οι υπηρεσίες του. «Το κράτος ήταν διαλυμένο από όλες τις απόψεις», τονίζει η κ. Λάζου. «Ο κατακτητής ενδιαφερόταν να διατηρήσει μια στοιχειώδη οικονομική δραστηριότητα και παραγωγή αφού σκοπός του ήταν να απομυζά από κάθε κατεχόμενη χώρα τον πλούτο της για να χρηματοδοτεί τον πόλεμο. Όμως απέτυχε οικτρά. Ειδικά προς το τέλος της Κατοχής, ολόκληρη η ελληνική παραγωγή δεν έφτανε ούτε στο 6% του ποσού που είχε οριστεί ως η “συνεισφορά” της Ελλάδας στον κατακτητή της».

(Μέλη των διαβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας, στη γωνία Πανεπιστημίου και Βασ. Σοφίας)

(Στην είσοδο της Στοάς Αρσακείου, χώρος όπου στην Κατοχή τα καταστήματα λειτουργούσαν ως εστίας μαύρης αγοράς. Οι στοές πρόσφεραν κάλυψη στις παράνομες συναλλαγές, καθώς πίσω από την παραπλανητική βιτρίνα κρύβονταν άλλου είδους προϊόντα προς πώληση)

Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως κατά την Κατοχή πραγματοποιήθηκαν μεγάλα κατασκευαστικά έργα (αεροδρόμια, λιμάνια, οχυρωματικά) στα οποία απασχολήθηκαν χιλιάδες Έλληνες και τα οποία ανέλαβαν ντόπιοι εργολάβοι. Εκτιμάται πως σημαντικός αριθμός των εργατών αυτών εντάχθηκαν στη συνέχεια στα διαβόητα Τάγματα Ασφαλείας , προφανώς έχοντας νιώσει ωφελημένοι από τη σχέση τους με τον κατακτητή.

Τα πανεπιστήμια λειτούργησαν και εκείνα στη διάρκεια της Κατοχής και έγιναν -όπως ήταν φυσικό- φυτώρια αντίστασης, με το ΕΑΜ, όπως επισημαίνει η κ. Λάζου, να παίζει πρωταρχικό ρόλο καθώς υπήρξε τόσο αριθμητικά όσο και σε επίπεδο δράσης, η σημαντικότερη αντιστασιακή οργάνωση, χωρίς να παραγνωρίζεται ο ρόλος των υπολοίπων.

Αυτά και άλλα πολλά ενδιαφέροντα θα συζητηθούν στον ιστορικό περίπατο της Κυριακής όπου σε επτά σημεία έχουν τοποθετηθεί ισάριθμα τοπόσημα που διηγούνται το καθένα τη δική του ιστορία. Για όσους δεν καταφέρουν να συμμετάσχουν, στο freeathens44.org θα βρουν συγκεντρωμένες τις σχετικές πληροφορίες.

(Οι Αθηναίοι γιορτάζουν την Απελευθέρωση)

* Ο ιστορικός περίπατος υπό την καθοδήγηση του ιστορικού κ. Μενέλαου Χαραλαμπίδη πραγματοποιείται την Κυριακή 11 Οκτωβρίου, στις 11 το πρωί με σημείο συγκέντρωσης τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου. Η συμμετοχή είναι ελεύθερη.

Η περιήγηση εντάσσεται στις εορταστικές εκδηλώσεις για την 71η επέτειο από την απελευθέρωση της Αθήνας από τη γερμανική κατοχή. Περισσότερες πληροφορίες και άφθονο ιστορικό υλικό στην ιστοσελίδα freeathens44.org

Πηγές Φωτογραφιών: Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, ΕΡΤ – Πέτρος Πουλίδης, Γενικά Αρχεία του Κράτους.

http://news247.gr/eidiseis/weekend-edition/ta-mystika-ths-katexomenhs-athhnas.3709738.html